Ds. J. Belder: De Bijbel spreekt over lichaam en ziel als een twee-eenheid

Dood en eeuwigheid, hemel en hel hadden in het milieu waarin ds. J. Belder (68) opgroeide geen plaats. „We waren Nederlands hervormd op grote wielen in Ginneken, een dorp bij Breda. Mijn moeder ging tot 1963 nog naar de kerk, mijn vader brak daar al eerder mee en was behoorlijk anti.”

Na een verhuizing van Ginneken naar het Overijsselse Steenwijk werd Jan Belder door allerlei omstandigheden steeds sterker geconfronteerd met de vraag naar de bedoeling en de zin van het leven. Hij pakte de Bijbel die nog in huis was en begon daarin te lezen. Zo ontstond de diepe overtuiging dat er een God is die alles regeert en het verlangen deze God persoonlijk te leren kennen.

De innerlijke onrust dreef hem op 16-jarige leeftijd naar de hervormde kerk van Steenwijk. „Het was een confessionele gemeente die helaas steeds meer verschoof naar de midden-orthodoxie. De catechismusprediking werd afgeschaft, de twee wegen werden niet meer gepreekt. Daarmee verdwijnt ook de ernst rond de eeuwige bestemming van een mens: hemel of hel. Dat deed me verdriet. Er was in mij een diep besef ontstaan van tijd en eeuwigheid. En dat er iets moet gebeuren in een mensenleven. Ik zocht naar een prediking waarin ik over de noodzaak van geloof en bekering hoorde, en van de Heere Jezus als een bereidwillige Zaligmaker.”

Door zijn werk aan de Landbouwhogeschool in Wageningen belandde hij in de Betuwe. Daar zette hij zich op zondag onder de gereformeerde prediking in de hervormde gemeente van zijn nieuwe woonplaats.

Hoe staat het met de eeuwigheidsernst binnen de gereformeerde gezindte? „Toen de redactie van de Artios-reeks me wat jaren geleden vroeg iets te schrijven over de plaats van hemel en hel in prediking en pastoraat, heb ik daar meteen in toegestemd. Helaas zie ik ook in hervormd-gereformeerde kring op dit punt verschuiving. De ernst vervlakt wat, om het heel voorzichtig te zeggen. Onder invloed van de cultuur, literatuur, de moderne theologie… Het hele klimaat waarin we met elkaar ademen, laat zich in alle kerken gelden.

Op theologisch gebied heeft Karl Barth diepe sporen getrokken, zeker in de Hervormde Kerk. Ten koste van de laatste ernst, om het met de titel van mijn boekje te zeggen.”

Hoe dient deze ernst in de prediking aan de orde te komen? „Op een evenwichtige, eerlijke manier. Mijn ouders waren geabonneerd op de Oprechte Steenwijker Courant. In de rubriek met ingezonden brieven ageerde iemand uit Staphorst tegen een bepaald gebeuren van destijds. Ik weet niet meer wat, wel herinner ik me dat hij refereerde aan de uitspraken van de apostel Paulus in Romeinen 3, over de verdorvenheid van de mens.

Het lezen van dat gedeelte raakte me heel sterk. Alleen door verzoening kunnen we in de rechte verhouding met God komen. Zonder deze verzoening door voldoening dankzij het offer van Christus, het Lam Gods dat de zonden der wereld wegneemt, wacht ons het eeuwige oordeel. Ik zou niet anders kunnen preken dan deze twee wegen.”

Het Apostolicum belijdt de opstanding van het lichaam op de jongste dag. Welke plaats kent u daaraan toe? „Lichaam en ziel horen bij elkaar. Na de dood is er sprake van een tijdelijke scheiding, maar bij de wederkomst zal de eenheid worden hersteld. Het lichaam van de gelovigen wordt dan opgewekt in heerlijkheid en gelijkvormig gemaakt aan het verheerlijkte lichaam van de Heere Jezus.

In mijn boekje ”Het leven voltooid” heb ik sterk benadrukt dat ons lichaam een gave van God is. Met dat geschenk heb je op een goede wijze om te gaan. We mogen er geen gifbelt van maken, door dat wat we eten en drinken. We mogen het ook niet gebruiken om onszelf ermee te etaleren, door uitdagende kleding of tatoeages. Daarmee vallen we terug in het heidendom.”

:::photo_gallery 1:::

In de reformatorische traditie krijgt het lichaam weinig aandacht. „Te weinig. Er verschijnt onder ons veel lectuur over de noodzakelijke zorg voor de ziel, slechts zelden iets over het belang van zorg voor het lichaam. Daarin ontbreekt het aan visie. Dat ligt aan ons, niet aan de gereformeerde traditie. Met zondag 1 van de Heidelbergse Catechismus belijden dat we dat we met lichaam en ziel het eigendom van Jezus Christus zijn.

Ik heb nooit begrepen waarom er zo minderwaardig over het lichaam wordt gesproken, als een stoffelijk omhulsel. Of, na overlijden, een stoffelijk overschot. Dat zijn termen die ik nooit zal gebruiken. Ze komen voort uit het heidense Griekse denken, dat een scherp onderscheid maakte tussen lichaam en ziel. De Bijbel spreekt erover als een twee-eenheid. Dat zou in de prediking meer aandacht mogen hebben. Oók het lichaam doet ertoe. Dat wordt na het sterven gezaaid; daarin zit het perspectief van de oogst. Daarom vind ik het woord dodenakker heel gepast.”

Neemt het belang van een Bijbels zicht op het lichaam toe, onder meer door de genderdiscussie? „Absoluut. Ik heb veel waardering voor de mensen achter het platform Bijbels Beraad M/V, die ons op dit terrein welwillend wapenen en toerusten. De kracht van dit platform is dat over kerkmuren heen de krachten worden gebundeld en dat de naar buiten gebrachte standpunten goed gedocumenteerd zijn.

De hele genderdiscussie dwingt ons meer dan ooit om ons te bezinnen op het spreken van de Bijbel over het lichaam. Hopelijk leiden de activiteiten van Bijbels Beraad M/V tot een stukje bewustwording op dit gebied.”

Hoe wezenlijk is de opstanding van het lichaam voor het christelijk geloof? „Zeer wezenlijk. Niet voor niets wijdt de apostel Paulus er in zijn eerste brief aan de gemeente van Korinthe een lang gedeelte aan. De heerlijkheid is nu nog onvolkomen. De dag nadert dat de zielen in het licht der hemelen weer verenigd zullen zijn met hun lichaam. Dat behoort tot de laatste dingen, die in de Bijbel heel wezenlijk zijn: de wederkomst, de opstanding van de doden, het oordeel, de nieuwe aarde onder een nieuwe hemel, het leven in een ongestoorde zaligheid met de Heere. Hoe dat zal wezen is één groot mysterie, maar het is wel een tegoed dat uitstaat.”

De lichamen van de gelovigen zullen worden opgewekt door de Heilige Geest, zegt Paulus. „Ja, dat past in het geheel van zijn brief aan de Romeinen. Daarin accentueert hij voortdurend de Drie-Eenheid. In hoofdstuk 8 gaat het vooral over de Heilige Geest. Aan het begin van de Bijbel lezen we hoe de Geest zweefde, beter vertaald als broedde, op de wateren. Zo riep hij de aarde tot aanschijn. Elk voorjaar vernieuwt hij het gelaat van de aarde.

Het was ook de Geest die het lichaam van Christus toerustte in de moederschoot van Maria en Hij is het die in het hart van geestelijk dode zondaren leven wekt. Paulus wijst erop dat Hij straks een grote plaats zal hebben in de opstanding van het lichaam, wanneer de graven worden geopend. Dat aspect van zijn werk krijgt weinig aandacht. Ook ik heb er nooit over gepreekt. Op internet vond ik één preek over Romeinen 8 vers 11 , maar die ging niet over de inhoud van de tekst.”

Ligt er een relatie tussen de onderwaardering van het lichaam en ontbrekend zicht op de nieuwe aarde? „Dat denk ik wel, ja. De ziel verbind je snel met de hemel, het lichaam met de aarde. Een overconcentratie op de ziel geeft daardoor een overconcentratie op de hemel, met miskenning van de betekenis van het lichaam en van de schepping.

Bijbels bezien is de hemel een tussenstation, een tijdelijke fase voor de gestorven gelovigen. Wij verwachten naar zijn belofte een nieuwe hemel en een nieuwe aarde waarop gerechtigheid woont.

Dr. K. Schilder heeft een boek van 258 bladzijden over de hemel geschreven, zeer gedegen, maar een boek over de nieuwe aarde kwam er niet. Ik weet niet of daarover ooit een boek is gepubliceerd.”

Hoe ziet u profetieën als die van Jesaja dat de wolf met het lam zal verkeren? „Niet als symbolische, poëtische taal, die geestelijk moet worden geduid. Ik houd het erop dat deze profetieën spreken over een concrete werkelijkheid op een nieuwe aarde. Ze zijn een belofte van het herstel, de transformatie van de schepping. Hoe dat zal zijn, is niet aan ons. Wat Paulus schrijft over het heilsplan van God, als iets wat geen oog heeft gezien, geen oor heeft gehoord en in geen mensenhart is opgekomen, geldt ook van de toekomst. Dat moet ons beducht maken voor speculatie.

Wel weten we dat er een volkomen harmonie zal zijn tussen God en mensen en tussen mensen onderling. Dat moet ons tot verwondering en verwachting brengen: het leven bij de belofte van dit perspectief.”

Wat bedoelt Paulus als hij zegt dat een natuurlijk lichaam wordt gezaaid en een geestelijk lichaam wordt opgewekt? „In de grondtaal spreekt hij over een ”soma pneumatikon”, dus een lichaam dat behoort bij de wereld van Gods Geest. Ons huidige lichaam is onderworpen aan de door God gegeven natuurwetten die nu gelden. Na de opstanding zal het lichaam van de gelovigen gelijkvormig zijn aan het opstandingslichaam van Christus. In essentie gelijk aan hun oorspronkelijke lichaam, maar tegelijk van een totaal andere orde, zoals de vernieuwde aarde van een andere orde zal zijn dan de huidige aarde. Het vernieuwde lichaam is niet meer onderworpen aan verval, het is ongevoelig voor verzoeking, doorademd van de Heilige Geest, helemaal gericht op Gods bedoelen en Gods wil. Kortom, van een immense heerlijkheid.”

Het Apostolicum eindigt met het geloven van een eeuwig leven. Zegt dat iets over de tijd of de kwaliteit ervan? „Ik denk beide. Er is geen dood meer, dus het is onvergankelijk, maar de essentie ervan ligt in het leven voor God en het genieten van God. Dat bestaat volgens Thomas van Aquino uit de meest intense liefde tot God en de hoogste lofprijzing aan Hem.

Dat begint hier al wanneer we met God worden verzoend. Wat nu ten dele is, zal eens ten volle zijn, als het oude voorbij is en alles nieuw is geworden.

Voor de christen ligt achter de kleine horizon van de verwachting na het sterven thuis te komen in de hemel de grote horizon: die van de komst van de Zaligmaker op Zijn glorieuze dag. Daarna zal het nieuwe Jeruzalem neerdalen op de aarde. Hemel en aarde zullen weer één geheel vormen, de scheiding is voorgoed voorbij. Dan heeft God Zijn mens ten volle terug. En die mens zijn God.”

Dit artikel stond in Terdege nr. 9, 17 januari 2023.

beeld: Anton Dommerholt

Ds. J. Belder: De Bijbel spreekt over lichaam en ziel als een twee-eenheid

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Ds. J. Belder: De Bijbel spreekt over lichaam en ziel als een twee-eenheid

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram