Jan van den Heuvel: gegrepen door orgelbouw

De grote werkplaats naast de woning doet van buiten een beetje aan een kerk denken. Van den Heuvel bouwde er in 1971 zelf aan mee. Later verrees achter de werkplaats van zijn vader een tweede bedrijfsgebouw. Zijn broer Peter (nu 65) deed al jong mee. De in reformatorische kring bekende orgelbouwer werkte op het hoogtepunt van het bedrijf met tien mensen. Nu zijn er nog zes. „Allemaal vakbekwame toppers.”

Hoe werd u orgelbouwer? „Na de mulo had ik geen zin om verder te leren. Door mijn voorliefde voor orgels en houtbewerking lag orgelbouw voor de hand. Ik solliciteerde bij Flentrop, een orgelbouwer in Zaandam. Daar werd ik aangenomen, tot leedwezen van mijn moeder, want ik ging al op zestienjarige leeftijd in de kost. Ik ben daar opgeleid en heb er veel geleerd. Op m’n negentiende moest ik in militaire dienst.”

Waarom begon u vervolgens voor uzelf? „Ik had het in Zaandam wel gezien en dacht erover om in het buitenland meer ervaring op te gaan doen in de orgelbouw. Maar mijn vader weerhield me daarvan. „Waarom bouw je niet zelf een orgel?” vroeg hij. Ik had nog geen gezin en hij steunde me financieel. Ik kon gebruikmaken van zijn schilderswerkplaats. Zo ben ik in 1967 begonnen. Het eerste orgel was bestemd voor demonstraties. Het is in 1974 gekocht door de christelijke gereformeerde gemeente van Maarssen. Daar staat het nog.”

:::photo_gallery 1:::

Niet veel later kwam uw eerste grote opdracht... „Ja, ik mocht het orgel voor de hervormde Singelkerk in Ridderkerk bouwen. Dat was heel bijzonder, op mijn leeftijd, tussen al die grote orgelbouwers. Ik was jong, kon nog niet veel laten zien. Mij die opdracht geven, betekende voor hen een risico. Mijn vader was mijn belangrijkste ambassadeur. Hij was van dezelfde leeftijd als de kerkvoogden en wist hen te overtuigen. Als het niet goed komt, hoef je geen cent te betalen, heeft hij gezegd.”

Hoe ging de bouw in zijn werk? „Ik kreeg de opdracht in 1970 en heb er bijna twee jaar over gedaan. Een orgel met 32 sprekende stemmen, verdeeld over drie klavieren en pedaal met 2200 pijpen, bestemd voor begeleiding en samenzang. Je moet weten dat er in die tijd nog geen koren in deze kerk kwamen. Om het orgel te bouwen was onze montagehal nodig.

Ik heb het orgel alleen ontworpen en met een hulp opgebouwd, evenals de nieuwe orgelkast met balustrade en alle houtsnijwerk dat met 23-karaats bladgoud is beplakt. Houtsnijders zagen het niet zitten binnen de gestelde termijn, zodat ik er zelf mee ben begonnen. ’s Ochtends een uurtje voor het andere werk, in de avonduren en op zaterdag, in de periode tussen bid– en dankdag. De eigenaar van een schildersbedrijf in die gemeente had toegezegd garant te staan voor het bladgoud op elke krul. Er zijn uiteindelijk 700 boekjes bladgoud gebruikt. Boven op het orgel kwamen twee grote leeuwen. De schilder sputterde eerst nog wat tegen en sprak over beeldendienst, maar de kerkvoogdij gaf al snel toestemming. In de nacht voor de ingebruikname in november 1972 is de laatste leeuw van bladgoud voorzien en de middag daarop heb ik die geplaatst.”

Op welke wijze verspreidde dat orgel uw naam? „Door de bespelingen. Vele jaren achtereen werden die heel druk bezocht. Volle kerken en gangpaden, tot aan de preekstoel toe. Dat had ook zijn weerklank op organisten uit het buitenland die naar Ridderkerk kwamen om het orgel te beluisteren en te bespelen. En dit opende weer de weg naar andere landen. Ik kreeg het druk met allerlei aanvragen. Met tekenen, intoneren en projecten over de grens.”

In 1975 komt Jans jongere broer Peter in het bedrijf. Dat blijkt ook een uitkomst bij de buitenlandse projecten. „Ik ben niet zo goed in vreemde talen.”

De Dordtenaar doet ideeën op in Frankrijk en verwerkt die in zijn ontwerpen. In 1989 bouwt Van den Heuvel Orgelbouw het grootste orgel van Frankrijk in de beroemde kathedraalachtige kerk Saint-Eustache in Parijs. In de jaren daarna volgen opdrachten uit binnen- en buitenland, onder meer uit Zwitserland, Duitsland, Engeland, Finland, Denemarken, Zweden en de Verenigde Staten. Inmiddels zijn er ook orgels gebouwd voor de hersteld hervormde kerken in Ouderkerk aan den IJssel, Lunteren, Ridderkerk en recent voor Nieuwaal.

Na het orgel voor de Nieuwe kerk te Katwijk aan Zee bent u gevraagd om een nieuw orgel te ontwerpen en te bouwen in de Saint- Eustache. Waarom? „In Parijs lukte het de bouwers niet om het orgel daar weer bespeelbaar te maken. Toen het nieuwe orgel bespeelbaar stond opgesteld in onze montagehal kwam de pastoor hier. Hij zuchtte, omdat er een protestantse orgelbouwer aan te pas moest komen om de zaak weer op orde te krijgen. Er was daar in al die jaren helaas veel kennis verloren gegaan.”

Dat lijkt zich niet tot Frankrijk te beperken. „Nee, helaas niet. Door de secularisatie en kerksluiting in tal van landen is het er voor de orgelbouwers ook niet beter op geworden. De concurrentie is hevig. De nieuwbouw is sterk teruggelopen, er zijn veel meer overplaatsingen. Doordat ouderen wegvallen en er minder opvolgers zijn, gaat er veel vakkennis verloren. De diverse fusies onder orgelbouwers lossen niets op. Gelukkig zijn wij nooit heel groot geworden en hebben we de beschikking over eigen gebouwen en kapitaal.”

Hoe ziet u de toekomst van de orgelbouw? „We weten echt niet hoe het verdergaan zal. Wel hebben we geregeld dat onder leiding van onze kinderen, die zelf niet in het bedrijf werkzaam zijn, het vakbekwame personeel dat nu bij ons werkt het werk kan overnemen en doorgaan. Ik ga door zolang me de gezondheid is gegeven. Persoonlijk heb ik een voorkeur voor draagkrachtige orgels om gemeentezang te begeleiden, maar dat betekent natuurlijk niet dat we geen andere types kunnen en willen bouwen, zoals voor concertzalen. Ik wil dienstbaar zijn, in samenwerking met opdrachtgevers. En de gave die ik van God kreeg gebruiken.”

beeld: Tineke van der Eems

Jan van den Heuvel: gegrepen door orgelbouw

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Jan van den Heuvel: gegrepen door orgelbouw

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram