Pijn bestrijden met pijn

Zelfbeschadiging is een uiting van psychische pijn, boosheid of verdriet. Het betekent dat je verwondingen of letsel aan je eigen huid of lichaam toebrengt, zonder dat je daarbij de intentie hebt je leven te willen beëindigen. Het is vaak een teken van onderliggende problematiek. Zelfbeschadiging wordt ook wel automutilatie, zelfverminking of zelfverwonding genoemd. Minder bekende, onzichtbare vormen zijn bijvoorbeeld het dragen van (veel) te kleine schoenen, schadelijke stoffen innemen of overgeven. Een rondgang op internet leert dat er weinig harde cijfers zijn over hoeveel jongeren of volwassenen hiermee worstelen. „Het begint meestal tussen de 12 en 14 jaar, maar het gebeurt het vaakst tussen de 18 en 24 jaar. Het lijkt vaker voor te komen bij meisjes, maar dat kan ook komen doordat zij er wellicht makkelijker over praten dan jongens. Want ook bij hen komt het voor”, vertelt Arnold Reyneveld, woordvoerder van Stichting Zelfbeschadiging. Deze vrijwilligersorganisatie biedt sinds 1998 informatie en steun aan mensen die zichzelf beschadigen, hun naasten en hulpverleners. „Jongens hebben sneller iets met extreem veel vechten, drank- en drugsgebruik. Je zou dat niet zo snel associëren met zelfbeschadiging, maar dat is het wel degelijk.” Automutilatie komt ook voor bij volwassenen. „Daarvan ben ik zelf een voorbeeld. Bij mij begon het pas op mijn 35e, daar bleek de persoonlijkheidsstoornis borderline achter te zitten.” ## Negatief zelfbeeld „Je komt het heel geregeld tegen”, weet Alberdien Polinder, schoolmaatschappelijk werker op het Driestar College in Gouda. „Het maakt niet uit op welk niveau. Leerlingen schamen zich ervoor. Het is niet wat ze willen, maar het gebeurt toch, omdat ze niet met negatieve emoties kunnen omgaan.” Hoewel bij Arnold de achterliggende oorzaak psychiatrisch is, heeft een groot deel van automutilerende jongeren geen enorme problemen. Alberdien: „Het begint vaak met eenzaamheid, boosheid, verdriet of depressiviteit. Als een jongere daar niet mee kan omgaan, wordt de spanning vanbinnen op een gegeven moment te veel. Zelfbeschadiging zorgt voor ontlading, de spanning wordt even minder door de fysieke pijn.” Teunie voegt daaraan toe: „De fase van de puberteit is lastig, veel jongeren kampen met een negatief zelfbeeld. Een gevoel van minderwaardigheid, zich constant vergelijken met anderen, niet mee kunnen komen op school. Een jongere kan zich terugtrekken uit zijn sociale omgeving en steeds meer in een isolement terechtkomen. Vaak ontstaat zelfbeschadiging op die manier.” Arnold: „Zelfbeschadiging is veelal een overlevingsstrategie, omdat je even geen andere middelen hebt om staande te blijven.” ”Er was een tijd waarin ik nog met mijn gezonde verstand kon nadenken en tegen mezelf zei dat het niet goed was om mezelf te pijnigen. Ik bleef volhouden naar mezelf dat ik niet zo diep zou zakken. Maar ik zag steeds vaker foto’s of teksten over automutilatie. Uiteindelijk won mijn nieuwsgierigheid het van mijn gezonde verstand.” (Renske*) ## Is dit niet een heel heftig thema voor een meidenboek? Teunie: „Een column van Alberdien in Driestar Magazine over depressiviteit en zelfbeschadiging bij jongeren bracht me op een idee voor dit meidenboek. Ik was geschokt door wat ik op internet tegenkwam en hoe vaak dit gebeurt. Een moeder die ik goed kende, vertelde mij dat haar dochter zichzelf beschadigde. Ik schrok daar enorm van. Dit was een heel gewoon, leuk meisje. Voor mij was dit echt een teken, alsof deze moeder letterlijk op mijn weg werd geplaatst en ik met dit thema verder moest. Misschien kan ik nu via mijn boek meiden helpen. Niet dat ik antwoorden heb op hun vragen en problemen, want ik ben geen hulpverlener. Maar wel door meiden mee te nemen in het verhaal van Esmé en hen hopelijk daardoor op andere gedachten te brengen.” ”Het luchtte op. Het gaf een fijn gevoel. Ik vond het prima om mezelf zo te straffen. Dat verdiende ik, omdat ik niets waard ben. Daarna kwamen de negatieve gedachten dubbel zo hard terug. Had ik het nu maar niet gedaan...” (Renske) ## Invloed sociale media Arnold: „Er is nu meer aandacht dan vroeger voor psychische problemen, men praat er makkelijker over. Daardoor kan ook zelfbeschadiging zichtbaarder worden, maar dat wil niet zeggen dat het nu vaker voorkomt dan een aantal jaar geleden. Sociale media kunnen daar wellicht invloed op hebben, als mensen al een bepaalde kwetsbaarheid hebben, kan dat net de druppel zijn. Het kan ook juist ingezet worden als steun, bijvoorbeeld door contact met lotgenoten. Iemands sociale netwerk kan daarin een belangrijke rol spelen, online, thuis en op school.” De meisjes die Teunie sprak voor haar boek, wisten dat zelfbeschadiging bestond en werden hier door een online zoektocht mee geconfronteerd. „’s Avonds in bed lig je te malen, je pakt je mobiel en gaat eens googelen”, vertelt de schrijfster. „Je zoekt op ”ik ben depri”, ”ik ben lelijk” of ”ik ben dom”. Dan kun je op nare websites of Instagramaccounts terechtkomen.” Hoewel Arnold niet de indruk heeft dat zien beschadigen, doet beschadigen, ziet Alberdien dat anders. „Volgens mij werkt het aanstekelijk. Als jongeren iemand zien die dat doet, gaan ze het soms ook proberen. In de zestien jaar dat ik nu op de Driestar werk, is dit probleem er altijd al geweest. Het is niet nieuw, het is ook niet méér dan toen. Op school spelen gymdocenten hierin een grote rol. Zij zien leerlingen elke week en het valt dan op als iemand, ook in de zomer, altijd met lange mouwen of lange broek gymt. Een niet-pluisgevoel kunnen ze delen met een mentor.” ”Ik was boos op mijn ouders, omdat zij niets merkten. Ondanks snikheet weer droeg ik altijd lange mouwen, zelfs op vakantie. Met vrienden zwemmen deed ik niet meer, ik verzon altijd een smoes of reageerde gewoon niet. De hele zomer durfde ik niet met korte mouwen te lopen, want ik walgde van hoe lelijk mijn arm eruitzag.” (Renske) #Als ouders zou je dan toch iets moeten merken? Teunie: „Dat zou je denken, maar meestal weten ze het zo goed te verbergen, dat het al maanden aan de gang kan zijn. Je merkt wel aan je kind dat het even niet zo lekker in zijn vel zit en niets van je wil weten. Dat hoort een beetje bij de leeftijd, ze zijn ”werk in uitvoering”. Maar er kan iets heel anders aan de hand zijn. Gelukkig is er ook op scholen steeds meer aandacht voor, om leraren te trainen op signalen.” Een grote drempel om iemand te vertellen over zelfbeschadiging, is schaamte. Alberdien: „Ik weet niet of je het een taboe kunt noemen, want er wordt wel over gepraat. Maar schaamte is er zeker. Als hulpverlener hoor ik de hele dag verhalen van leerlingen, ik kijk niet snel ergens van op. Maar iemands omgeving kan heel geschokt reageren, met veel onbegrip.” Ze probeert haar leerlingen mee te geven dat ze zich niet hoeven te generen voor hun verhaal. „Ik wil laten zien dat ik de pijn en het verdriet erken. Jongeren moeten zichzelf niet ook nog eens schuldig voelen, ook al voelen ze zich wel zo. Dit is hun manier om te laten zien dat ze pijn hebben, anderen doen dat op een andere manier. Ze kunnen er niets aan doen.” Voor Alberdien blijft het ook na tientallen gesprekken met jongeren nog steeds heftig om deze verhalen te horen. „Het blijft je raken”, vertelt ze. „Er spreekt zo’n ontzettende eenzaamheid uit. Je bent alleen op het moment dat je jezelf pijn doet en je ziet dan geen andere uitweg.” Hulpverlening is altijd strikt vertrouwelijk, benadrukt de schoolmaatschappelijk werker. Arnold: „Als ouders of naasten op de hoogte gebracht moeten worden, is het zaak je af te vragen wat dat voor het welzijn van de jongere betekent. Daarbij: de eerste reactie van naasten is vaak alles in het werk stellen om de zelfbeschadiging te stoppen. Je kunt niet van iemand eisen dat hij direct stopt met het beschadigen van zichzelf”, vertelt hij. „De onderliggende oorzaak moet worden aangepakt. In die zin is zelfbeschadiging niet het probleem zelf. Als het echte probleem wordt behandeld, kan de zelfverwonding uiteindelijk ook stoppen.” ## Waarom dan een kopje 'Wondverzorging' op jullie website? Arnold: „We verzorgen onder andere voorlichtingsbijeenkomsten waar we radeloze ouders en naasten ontmoeten. Ze zien het gebeuren, maar staan machteloos. Misschien is op dat moment wondverzorging het enige wat je kunt doen. Helaas blijken er nog al te vaak misverstanden te zijn binnen de professionele hulpverlening, ook op de spoedeisende hulp. We horen vaak verhalen van mensen die daar te horen krijgen: Jij hebt dit zelf gedaan, dus je wacht maar even. Verbazingwekkend! Daarom ben ik heel blij dat hier ook steeds meer aandacht voor komt bij hulpverleners in ziekenhuizen en bij jeugdhulp.” ## Elastiekje om je hand Als schoolmaatschappelijk werker is Alberdien alert op leerlingen die gespannen lijken. Ze vraagt hun bijvoorbeeld wat hen ontspant, wat hun emoties ontlaadt. „Als ze niets kunnen noemen, er niet over kunnen praten of zich helemaal niet kunnen uiten, gaan bij mij de alarmbellen rinkelen. Soms zijn ze nog niet of nog maar net bezig met zelfbeschadiging. Dan is het nog geen ingesleten patroon of verslaving en kunnen we zoeken naar een andere manier om te ontspannen. We proberen te achterhalen wanneer het gebeurt. Wat zou je op dat moment anders kunnen doen?” Een veelgebruikt voorbeeld tegen de neiging om jezelf te snijden, is een elastiekje om je hand doen en dat telkens laten schieten. „Dat haalt op dat moment de onrust uit je lijf”, weet Alberdien. „Anderen weten zelf iets te noemen waar ze rustig van worden en door afgeleid worden, zoals muziek luisteren of sporten.” Toch is het allerbelangrijkste om met iemand over zelfbeschadiging te praten, vindt Arnold. „Zorg dat je in vertrouwen met iemand over je probleem kan praten of zoek professionele hulp. Jongeren moeten ook beseffen dat ze niet de enige zijn met dit probleem.” Er is altijd een oplossing, weet hij. „Er waren bij mij ook periodes dat ik er geen gat in zag, maar je komt er altijd weer uit. Die eerste stap is het moeilijkst, er is zo veel schaamte rondom zelfbeschadiging. Daarom kan het goed zijn om eerst via Messenger of e-mail een berichtje te sturen naar iemand die je kan helpen, bijvoorbeeld via Stichting Zelfbeschadiging of een andere instantie.” ## Had ik maar... In het nawoord van haar boek verwijst Teunie naar Stichting Chris. „Vaak kennen jongeren Stichting Chris al van de basisschool”, weet ze. „Zij kunnen je helpen om door een donkere periode heen te komen via een anonieme chat.” Jongeren komen zelden zelf naar buiten met hun zelfbeschadiging, vaak ontdekt iemand het. „Ik heb het bijna als een missie gezien om meiden te bewegen aan de bel te trekken bij een mentor of schoolmaatschappelijk werker als ze zien dat het niet goed gaat met een vriendin”, vertelt Teunie. „Beter een keer voor niets, dan dat je achteraf denkt: Had ik maar... In die zin is het boek ook juist bedoeld voor de jongeren die wel stevig in hun schoenen staan. We hebben juist hen nodig om iets te kunnen betekenen voor anderen. Goede vriendinnen en vrienden zijn heel belangrijk.” ”Ik voelde me alleen en in de steek gelaten door God. Ik was alleen maar bezig met snijden en daar paste God niet bij. Hij was boos op mij en ik was ervan overtuigd dat Hij mij niet wilde hebben. Door JV-avonden begon ik te begrijpen dat mijn manier van denken over God niet klopte.” (Renske) De meiden die hun verhaal met Teunie deelden, zag ze elke week in de kerk. „Dat houdt mij erg bezig en grijpt mij nog steeds aan. Ik merk dat zelfbeschadiging in de kerk en het jongerenwerk nog niet zo speelt, zo van: wat moeten we ermee? Dat geldt ook voor onderwerpen als depressiviteit onder jongeren en andere problematiek.” ## Gaat de boodschap "je bent waardevol voor God" er dan wel in bij deze jongeren? Teunie: „Juist jongeren met problemen ervaren veel strijd rondom hun geloof. Ze denken: Je lichaam is een tempel van de Heilige Geest en als je daar verschrikkelijke dingen mee doet, wil God je niet. Ze kunnen zich daarin heel eenzaam voelen. In de kerk horen ze: Gods liefde is ook voor jou, Hij heeft jou geschapen, móói geschapen. Zo voelen zij dat niet en daar kunnen ze zich heel schuldig over voelen. De kerk is ook juist een plek waar jongeren alles zouden moeten kunnen delen. Daar ligt zo’n grote taak!” ”Nu ben ik aan het leren dat God van iedereen houdt, ook van mij. Ook ik mag er zijn en ook voor mij is er een plekje in Zijn Koninkrijk. Nog steeds is dat voor mij heel moeilijk te geloven. Op moeilijke momenten houd ik me vast aan Romeinen 8: Niets kan ons scheiden van de liefde van God.”” (Renske) *RENSKE IS EEN GEFINGEERDE NAAM, DE DAGBOEKFRAGMENTEN ZIJN MET TOESTEMMING VAN DE JONGERE OPGENOMEN IN DIT ARTIKEL. ## Wat kan ik doen? Beschadig jij jezelf of ken je iemand die dat doet? Blijf er niet alleen mee lopen, maar zoek hulp. Praat bijvoorbeeld met iemand die je vertrouwt, zoals een mentor, schoolmaatschappelijk werker, clubleider, ouder of een goede vriend(in). Vind je dat moeilijk? Je kunt ook anoniem chatten met Stichting Chris. www.chris.nl www.zelfbeschadiging.nl www.sameninmijnschoenen.nl

Pijn bestrijden met pijn

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Pijn bestrijden met pijn

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram