Steeds meer Urkers dragen klederdracht. Hoe kan dat?

Op een zaterdag in maart verzamelt zich een bont gezelschap in de Botterschuur aan de Westhaven van Urk. In de gerestaureerde boet (werkschuur van een scheepswerf) ruikt het naar harpuis – een conserveringsmiddel voor houten zeilschepen. Aan de wanden hangen netten, stukken gereedschap en foto’s uit de tijd toen de werf nog volop in bedrijf was. Tussen de zaag- en boormachines staan een paar lange tafels en tientallen stoelen. Een geïmproviseerde waslijn met kledingstukken geeft het geheel een fleurig tintje. De belangstelling is groot: de laatste gasten moeten blijven staan. Een flink aantal is ”in het Urker”: de mannen in de wijde, zwarte vissersbroek en het rood-wit gestreepte baadje, de vrouwen met een bonte of zwarte boezelaar over de rokken, een felgekleurde kraplap en een hulletje, afgezet met gele kant, op het hoofd. >„Misschien bezitten er nu wel meer mensen Urker kleding dan er vroeger in het dagelijks leven gedragen hebben” Aanleiding voor het feestje is de lancering van de nieuwste Urcker Kroniek door de Stichting Urker Uitgaven. Het kleurrijke magazine, bijna zestig pagina’s dik, is gewijd aan de lokale klederdracht. Voor het eerst een gedegen publicatie over dit onderwerp, stelt coördinerend auteur Lucia de Vries. Zij heeft met hulp van een handvol kenners de kroniek, die ook [digitaal te lezen](https://www.urkeruitgaven.nl/essay/urker-klederdracht-door-de-eeuwen-heen/) is, samengesteld. Als zo’n magazine verschijnt, met mooie plaatjes van hoe het ooit was, komt haast vanzelf de vraag naar boven hoe het vandaag met de Urker dracht is gesteld. Verrassend goed, zo blijkt. „Misschien bezitten er nu wel meer mensen Urker kleding dan er vroeger in het dagelijks leven gedragen hebben”, veronderstelt Jankees Goud (47) uit Putten. ## Zeeuwse kappen Goud, geboren en opgegroeid in het Zeeuwse Yerseke, geniet landelijke bekendheid als kenner van streekdrachten, en dan vooral van de hoofdbedekking van vrouwen. Als jongetje was hij al onder de indruk van de kappen van vrouwen die nog het ”Zeeuwse boerengoed” droegen. „Op zondag in de kerk zat ik ze te bewonderen”, herinnert hij zich. Toen hij een jaar of twintig was, begon hij te verzamelen. Vandaag de dag bezit hij de grootste collectie mutsen van Nederland, meer dan 1500. Niet alleen van Zeeuwse origine, maar afkomstig uit het hele land. Hij heeft ook de vaardigheid ontwikkeld om de mutsjes, kappen en hullen te stijven, in model te brengen en zo nodig te restaureren. :::inline_image 1::: Het bleef niet bij mutsen. Naast zijn baan als verzorgende in een verpleeghuis werkte Goud jarenlang een dag in de week als conservator bij museum De Bevelanden in Goes. Daar verdiepte hij zich in de diverse Zeeuwse streekdrachten, die in details behoorlijk van elkaar verschillen. Hij bracht de museumcollectie in kaart en breidde die uit. Ook zijn privéverzameling groeide. In 2008 startte Goud bij de Open Universiteit met de studie algemene kunst- en cultuurwetenschappen. Een ongeluk waaraan hij een hersenbeschadiging overhield, later gevolgd door een burn-out en een operatie, zorgden voor vertraging. Momenteel werkt hij aan zijn eindscriptie. Op een zolderkamer van de authentieke Veluwse boerderij in Putten, waar Goud sinds 2019 woont, staan dozen vol mutsen en andere streekdrachtonderdelen. In kasten hangen al dan niet complete kostuums van vrouwen, mannen en kinderen. Alles is netjes geordend naar dorp of streek van herkomst, en naar tijd. >„Mensen denken weleens dat streekdrachten nauwelijks veranderen, maar dat is niet zo” „Mijn oudste stuk dateert uit omstreeks 1700, mijn jongste werd tien jaar geleden nog door iemand gedragen”, zegt de verzamelaar. „Mensen denken wel eens dat streekdrachten nauwelijks veranderen, maar dat is niet zo. Net zoals bij burgerkleding zie je ontwikkelingen. Soms probeert iemand een andere stof of een andere kleur, of voegt iets toe. Als je de enige bent, vinden ze je apart. Maar krijg je anderen met je mee, dan kan het een trend worden.” ## Gelegenheidsdragers In Urk is de laatste jaren ook sprake van een trend. Daarbij gaat het niet om een nieuw detail, maar om het simpelweg weer drágen van de dracht. Terwijl de laatste ouderen die zich nog dagelijks ”in het Urker” kleedden in 2015 zijn overleden, groeit het aantal gelegenheidsdragers jaar op jaar. Jongelui doen met Pasen in streekdracht belijdenis, stelletjes staan in het voorouderlijke kostuum voor de trouwambtenaar en een groeiende groep mannen en ook enkele vrouwen gaan op zondag in dracht naar de kerk. Niemand kijkt daar meer van op. Ook de belangstelling voor het maken van de Urker kleding neemt toe. Nog niet zo lang geleden beheersten slechts enkele oudere vrouwen dat ambacht nog. Inmiddels is een nieuwe generatie aangetreden. Cursussen trekken elke winter tientallen deelnemers. :::author_streamer 1::: Goud, als kenner, vindt het heel bijzonder. „Streekdracht verzamelen en het af en toe aantrekken, is elders vooral een hobby van gepensioneerden. Maar op Urk zijn er heel veel jonge mensen mee bezig. Dat bracht me op het idee om er mijn onderzoek aan te wijden: hoe is die opleving te verklaren?” :::inline_image 2::: De vertraging die hij door zijn gezondheidsproblemen heeft opgelopen, stimuleert hem juist om door te zetten. „Het is nu een erekwestie voor me. Ik kan het wél, zelfs met mijn hersenbeschadiging.” Goud heeft literatuuronderzoek gedaan en voert gesprekken met diverse Urkers. „Die interviews zijn heel belangrijk om het antwoord te vinden op mijn onderzoeksvraag. Ik stel vragen als: Waarom trek je deze kleren aan? Wat doet het dragen ervan met je?” Waardering voor erfgoed kan volgens de theorie verschillende oorzaken hebben. „Iets kan je simpelweg aanspreken omdat het oud is. Het kan ook zijn dat je ergens een speciale band mee hebt, bijvoorbeeld het huis waarin je geboren bent. Voor het aantrekken van streekdracht moet je een reden hebben. Van Urkers hoor ik telkens dat de Urkerdag de aanjager is, en in mindere mate het evenement Urk in Wintersferen, dat er een aantal jaren geleden bij gekomen is. Wat maakt een trend? Het is heel lastig om daar de vinger op te leggen. Ik ben geen socioloog, maar het heeft er denk ik mee te maken dat mensen elkaar aansteken. Zo van: volgend jaar wil ik dat ook! En als iemand eenmaal een eigen kostuum heeft, trekt die het soms ook bij andere gelegenheden aan: op zondag, bij belijdenis doen of bij het trouwen.” >Op Urkerdag flaneren zo’n 2500 mannen, vrouwen, jongeren en kinderen in hun mooiste kledij door het oude dorp ## Urkerdag De Urkerdag, pinksterzaterdag, is het onbetwiste hoogtepunt van het jaar voor klederdrachtminnend Urk. Dan flaneren, zo schat Goud, wel 2500 mannen, vrouwen, jongeren en kinderen in hun mooiste kledij over de havenkades en door de smalle straatjes van de oude dorpskom. „Het merendeel is jong, je ziet zelfs hele gezinnen. Hoe kan dat? In Zeeland, Volendam en Spakenburg vinden ze klederdracht ook wel leuk, maar daar komt zo’n evenement niet van de grond. Waarom wel op Urk?” :::inline_image 3::: De Urkerdag is in 1983 gestart met het doel de klederdracht in ere te houden. Het verschil met lokale feestdagen in andere dorpen is opmerkelijk. Hier geen show voor toeristen met braderie en kermismuziek, maar een dag voor en door de eigen gemeenschap. De Urkers kuieren wat rond, gaan bij de vuurtoren met de familie op de foto, maken overal een praatje en eten wat op een van de pleintjes in het dorp. Jongelui in van zolders opgescharrelde antieke werkkleding roken en bakken er vis, vrouwen bereiden lokale gerechten als koolmoes en dikkoek en muzikanten brengen liedjes in dialect ten gehore. In de buurt van het museum wordt gehandeld in gebreide kousen, gehaakte sefuutjes (sjaaltjes), kraplappen en viltjes (hoeden). Ook voor vissersklompen, keelknopen, een halsketting of een stel oorringen (voor jongens) kun je er terecht. ’s Avonds sluiten twee bekende mannenkoren in de Bethelkerk de Urkerdag af met een miniconcert ter voorbereiding op het pinksterfeest. De koorcultuur heeft volgens Goud in Urk een „dragende rol” gespeeld bij het bewaren van de klederdracht. „Daardoor was het al vrij normaal dat je als jonge vent een Urker pak had. De eerste jaren van de Urkerdag zag je, behalve kinderen, dan ook vooral mannen in dracht, en veel minder vrouwen.” Zelf was Goud in 2021, in coronatijd, voor het eerst op de Urkerdag. „Ik werd er heel blij van. Zo veel mensen die meedoen en de dracht aantrekken. Ook de kinderen doen het niet omdat het moet, maar omdat ze het zelf leuk vinden. Ik vond het een on-Nederlandse ervaring. Je verwacht zoiets in Beieren, in Bretagne of sommige Spaanse regio’s, maar niet in Nederland.” :::author_streamer 2::: :::inline_image 4::: Een voorlopig antwoord op zijn onderzoeksvraag tekent zich af. „Een aspect is dat de dracht van Urk echt aan dit ene dorp verbonden is. Je kunt er je identiteit mee benadrukken. In Yerseke, waar ik vandaan kom, is dat veel lastiger. Daar heb je de Zuid-Bevelandse dracht, maar die werd gedragen in 22 dorpen en een stad. Ook leeft de eilandmentaliteit nog steeds. Urkers voelen zich met elkaar verbonden. En wat ik van iedereen hoor: ze zijn er trots op om een Urker te zijn. Gekscherend zeggen ze wel: vroeger waren arm, nu heeft iedereen respect voor onze economische prestaties.” Speelt het geloof een rol bij de herleving van de klederdracht? Goud: „Nee, dat hoor ik gek genoeg niemand zeggen. Ze dragen het in alle gezindtes.” ## Ongeschreven grenzen Goud vindt het „fascinerend” dat streekdracht een groepskleding is met eigen codes. „Die zijn nooit afgesproken, maar ontstaan gewoon. Toch proberen mensen binnen die ongeschreven grenzen met bepaalde details hun eigen identiteit te benadrukken. Tot waar het schuren gaat. Als een vrouw vroeger als enige een andere boezelstreep had (kleurenschakering in het schort, TR), vonden ze haar raar. Maar waren het er twintig, dan was het mode.” Hoewel in feite sprake is van een „bevroren dracht”, ziet Goud nog steeds ontwikkelingen. „Als ik een fotoboek uit de jaren tachtig bekijk, zijn de kraplappen veranderd. Felroze of blauw met glittertjes zag je toen niet. Jonge meisjes hadden toen een kapertje op hun hoofd, nu dragen ze vaak een gehaakt mutsje dat lijkt op het kanten hulletje van hun moeder. Originele stoffen voor de kleding zijn soms niet meer te krijgen; dan wordt er een alternatief gezocht.” :::inline_image 5::: Toch ziet hij het Urker goed niet snel verwateren tot een soort fantasie-kledij. „Er is hier een grote groep mensen met een passie voor de ‘echte’ dracht: zó moet het eruit zien, anders krijg je commentaar. Maar het is lastig te zeggen van wie de klederdracht is. Er is niet zoiets als een raad van hoeders. Elke generatie geeft de traditie op haar eigen manier door.” Wat in Urk gebeurt, zien mensen in andere dorpen ook. Volgens Goud zijn hier en daar voorzichtige initiatieven om de streekdracht in het zonnetje te zetten. „Arnemuiden vierde vorig jaar 450 jaar stadsrechten. Toen liepen een behoorlijk aantal mensen in dracht. Ze willen zo’n dag dit jaar weer organiseren. Ook in Volendam en Spakenburg trekt de belangstelling aan. Het valt me op dat het allemaal vissersplaatsen met een eigen dorpscultuur zijn. Staphorst? Nee, daar is het kennelijk nog te vers. Als je daar als jonge meid de dracht aflegt, is het ondenkbaar dat je die een paar jaar later weer aantrekt.” :::author_streamer 3:::

Steeds meer Urkers dragen klederdracht. Hoe kan dat?

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Steeds meer Urkers dragen klederdracht. Hoe kan dat?

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram