Aardbeving van 1755 verwoestte het grootste deel van Lissabon

De aardbeving had plaats op Allerheiligen, een katholieke feestdag. Veel kerken zaten vol toen om tien over half tien 's morgens de grond begon te beven. Sommige getuigen vergeleken de beving met een kudde olifanten in galop. Een minuut later daverde de grond opnieuw, nu heftiger en langer. Even later volgde een derde beving. De grond scheurde open, en spleten van soms wel 5 meter breed liepen door het stadscentrum. Zuster Kitty rende voor haar leven: „Ik keek om me heen en zag de muren schudden en vallen. Toen stond ik op en rende naar het koor. Ik dacht dat ik daar veilig zou zijn, maar er was geen ingang meer. Alles om ons heen viel. De kalk en het stof waren zo dik dat we niets konden zien," vertelde ze in een brief aan haar tante in Engeland. De non schreef erbij dat, als de aardbeving 's nachts was geweest, ze waarschijnlijk zou zijn verpletterd door vallend gesteente. Voor duizenden andere mensen was dat de werkelijkheid: huizen, muren, torens stortten in. Velen kwamen om in kerkgebouwen, die op de biddende menigte in elkaar zakten. ## Wrakken Door de aardbeving vielen kaarsen om en vlogen stoelen, tafels en gordijnen in brand. Bakkersovens –die overuren draaiden voor de feestdag– vielen uit elkaar en zorgden voor nog meer branden. De Engelse non alles met eigen ogen gebeuren. „Een van de meest verschrikkelijke dingen was dat veel arme zielen levend in de ruïnes zaten opgesloten. Dus sommigen werden levend verbrand en anderen stierven van de honger." Kitty beschreef de dood van een rijke man die vastzat in een gebouw. Hij bood voorbijgangers honderd gouden munten als zij een ladder voor hem zouden halen. „Maar iedereen wilde zijn eigen leven redden en niemand durfde het, dus werd de arme ziel gedood.” Mensen vluchtten weg richting het water, naar de haven van de stad. Daar zagen de vluchtelingen dat de zee verdween: de bodem viel droog; wrakken van schepen die voor de kust waren gezonken, werden zichtbaar. :::inline_image 1::: ## Vuurtoren Wat de mensen niet wisten, is dat een terugtrekkende zee een voorteken is van een komende tsunami. Ongeveer een uur na de aardbeving kwam het water plotseling weer opzetten. Metershoge golven troffen de haven en het centrum van Lissabon. In een paar minuten tijd steeg het water ruim 5 meter. De vloed bluste de branden niet. Volgens het Lisbon Quake Museum, dat gewijd is aan de aardbeving van 1755, zorgde de overstroming voor „,nog meer puin dat de omringende branden voedde.” :::author_streamer 1::: Een ooggetuige vertelde dat het fort Bugio, dat nog steeds voor de kust ligt en als vuurtoren dient, werd overspoeld. Soldaten schoten in paniek kanonnen af als noodsignalen en renden naar de toren om niet te worden meegesleurd. ’s Middags zakte het water. ## Slaapplek De overlevenden bleven verbijsterd achter. Dagenlang probeerden ze andere overlevenden te vinden. Een arts schreef dat hij vanaf „die dag geen rust meer had gehad”. Hij werkte in het deels verwoeste ziekenhuis, ging naar buitenwijken om voor gewonden te zorgen en noteerde dat infecties „de grootste doodsoorzaak” vormden. Tot zijn verbazing haalden de ”reddingsploegen” dagen later nog steeds overlevenden onder het puin vandaan. Op 10 november –dus negen dagen na de ramp– werd een meisje gevonden dat nog bleek te leven. „Stel je voor dat je negen dagen in het donker doorbrengt, zonder te weten of iemand je zal vinden!” verzuchtte de dokter. Een Duitse koopman schreef naar huis: „Het gaat goed met me, hoewel ik nog steeds niet begrijp waarom God mij heeft gespaard en waarom ik de aardbeving heb overleefd.” Hij maakte een wandeling en stond op een heuvel toen de aardbeving plaats had. „Toen de grond stopte met trillen en ik naar beneden liep, begreep ik de omvang van de schade. Geen woorden kunnen de gruwel uitdrukken. Stof en rook van de vuren omringden me en ik kon nauwelijks ademen." Hij vond een slaapplek in een tent. Dat voelde „veiliger zonder muren om me heen! Iedereen is bang voor een nieuwe aardbeving.” ## Marokko In de weken na de ramp zou de aarde inderdaad nog meerdere keren beven. De dag voor zuster Kitty haar tante schreef, schokte de aarde opnieuw en volgens de non was dat een „zeer stevige” schok geweest. In haar brief meldt zuster Witham dat er van de stad „niets over is dan een hoop stenen. Mensen die Lissabon vóór deze vreselijke ramp zagen en de stad nu zouden zien, zouden enorm geschokt zijn.” De stad was inderdaad onherkenbaar veranderd: naast duizenden verwoeste huizen waren ook 53 paleizen, 60 kerken en 46 kloosters ingestort. Meerdere grote bibliotheken –waaronder de Koninklijke Bibliotheek met 70.000 boeken– gingen in vlammen op, andere boeken verdwenen in het water. Zes ziekenhuizen brandden af. Al met al ging zo'n 85 procent van de gebouwen verloren. Erger nog was het verlies van tienduizenden levens. Inschattingen uit de achttiende eeuw noemen het getal van 100.000 doden. Inmiddels lijkt duidelijk dat dit aantal niet juist is en gaan historici uit van 40.000 doden in Lissabon door de aardbeving, de branden en de tsunami. Maar de impact van de aardbeving was nog groter: De botsing van aardplaten voor de Portugese kust waren in heel Europa te voelen, zo laten meldingen uit Frankrijk, Engeland en Ierland zien. En de tsunami overspoelde niet alleen Lissabon, het water bereikte ook de Marokkaanse kust. Daar zorgde de tsunami voor nog eens zo'n 10.000 doden. ## Nog meer weetjes: Tien uur na de aardbeving bereikte de tsunami onder andere het eiland Saba, aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. In een lang gedicht over de aardbeving uitte de Franse filosoof Voltaire felle kritiek op theologen die dachten dat de ramp Gods wil was. Na de ramp stuurden onder meer Nederland en Engeland schepen met hulpgoederen, zoals tarwe, vlees en gereedschap.

Aardbeving van 1755 verwoestte het grootste deel van Lissabon

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Aardbeving van 1755 verwoestte het grootste deel van Lissabon

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram