De tijd dat christelijke normen en waarden gemeengoed waren, is in de westerse wereld voorbij. Het klimaat wordt guur voor hen die willen leven bij het kompas van Gods Woord. Prof. Andreas Kinneging: „De christelijke traditie is een gesloten boek geworden.”
In zijn vroege jeugd was het geloof in God voor Andreas Kinneging (59) vanzelfsprekend. De Leidse hoogleraar rechtsfilosofie groeide op in een praktiserend rooms-katholiek gezin. In zijn middelbareschool- en studietijd nam hij afstand van het christelijk geloof en ontwikkelde hij zich tot pleitbezorger van het liberalisme. Door het schrijven van zijn dissertatie ”Aristocracy, antiquity and history. An essay on classicism in political thought” raakte zijn overtuiging aan het wankelen. Van een overtuigde liberaal veranderde hij in een conservatief denker. Zijn nieuwe inzichten zette hij uiteen in het boek ”Geografie van goed en kwaad” (2005).
In 2020 volgde ”De onzichtbare Maat. Archeologie van goed en kwaad”. Het boek is een massieve aanval op het verlichtingsdenken en de romantiek, de twee stromingen die de huidige westerse cultuur stempelen. Beide delen het volgens Kinneging irreële uitgangspunt dat vrijheid en gelijkheid de ultieme waarden in het leven zijn. „Alles wat daarmee in strijd is, geldt vandaag als kwaad.”
Wat betekent het christelijk geloof voor u persoonlijk?
„Het christendom heeft de meest realistische kijk op de mens en de wereld en geeft het diepste antwoord op de vraag naar de zin van alles. Het waarom en waartoe.
De kern van het christelijk geloof is het best samen te vatten met de woorden zonde en liefde: het menselijk falen en de liefde van en voor God. Tegelijk moeten we beseffen dat er met dit soort codewoorden nog niet veel is gezegd. Het gaat om het achterhalen van de waarheid ervan, zodat er een relatie komt tussen die begrippen en je hoofd en hart. Je kunt op een heel gemakkelijke manier christen zijn door de juiste codewoorden te gebruiken, zonder de betekenis daarvan te doordenken en te doorvoelen. Ik ben teruggekeerd naar mijn wortels, maar op een dieper niveau. Opvattingen als vanzelfsprekend aannemen is iets anders dan persoonlijk de kracht ervan gaan zien en ondervinden.
In mijn poging om het moderne denken te begrijpen en te verdedigen, vergeleek ik het modernisme met de christelijke traditie. Daarbij kwam ik tot de verrassende ontdekking dat die traditie veel rijker en realistischer is. Ik hecht aan dat woord realistisch. Het christelijk geloof beschrijft onze situatie zoals die daadwerkelijk is.”
De massa maakte een omgekeerde ontwikkeling in denken door.
„Inderdaad. In de reformatorische wereld gebeurt nu hetzelfde, getuige allerlei discussies in het Reformatorisch Dagblad die je eerder zag in synodaal gereformeerde kring. Steeds meer mensen schoven op richting de vrijzinnigheid, de laatste fase voor een definitief vaarwel aan de kerk. Ook in de gereformeerde gezindte is dat proces al geruime tijd gaande. Veel kinderen kiezen hun eigen spoor. Die werkelijkheid wordt wat verdoezeld door het hoge geboortecijfer. Er blijven altijd wel een paar kinderen trouw aan de kerk. Maar nu de gezinnen kleiner worden en de zuigkracht van het postmoderne denken toeneemt, vindt ook in reformatorische kring de neergang plaats.”
Hoe verklaart u dat de intellectuele elite uw analyse van deze tijd niet herkent?
„Om te beginnen moet je een verschil maken tussen echte geleerden en intellectuelen. Bij de eerste categorie ontmoet ik minder weerstand. Het is de brede klasse der intellectuelen, mensen die NRC en de Volkskrant vol schrijven, waar een antichristelijk pathos is ontstaan. Omdat zij geen toegang meer hebben tot de grote traditie. Zelfs de woorden die daarin een essentiële rol spelen, zijn hun volslagen vreemd, vanwege het feit dat ze van huis uit niets van het christendom hebben meegekregen. Wat vanuit het christelijk geloof wordt geschreven, verschijnt voor hun geestesoog als iets onbegrijpelijks, iets verwards, iets verwerpelijks.
Ik begrijp dat heel goed. Toen ik op 25-jarige leeftijd bij mijn ouders de nieuwe rooms-katholieke catechismus aantrof, en daarin wat bladerde, barstte ook ik in lachen uit. Die stond vol concepten waarin je als verstandig hedendaags mens in mijn ogen niet meer kon geloven. Daarom is ”De onzichtbare Maat” zo dik geworden. Als je voor niet-christenen een boek over het christendom schrijft, moet je heel veel uitleggen en toelichten. Dan nog maken veel recensies duidelijk dat de meeste recensenten geestelijk geen toegang krijgen tot de delen die over Plato en over het christendom gaan. Het lukt ze gewoon niet om die te kraken, laat staan te bevatten. De christelijke traditie is een gesloten boek geworden.”
Wat vindt u de opvallendste ontwikkeling in de achterliggende 25 jaar?
„De ogenschijnlijk totale eindoverwinning van verlichtingsdenken en romantisch denken, na twee eeuwen van voorafgaande strijd. Wat ooit goed was is nu kwaad, en omgekeerd. Het christelijke denken is zo goed als weg. In de politiek vind je het nog in vrij zuivere vorm bij de SGP. De ChristenUnie is sterk geromantiseerd. In het CDA is weinig christendom meer te vinden.”
Is er in onze samenleving sprake van een bewuste strijd tegen christenen?
„Zo zou ik het niet willen zeggen. Het is voor moderne mensen heel moeilijk om zich in christenen te verplaatsen, te begrijpen wat ze bezielt. In het licht van de nu geldende normen zijn hun opvattingen niet alleen dom en onbegrijpelijk, maar ook slecht. Dat leidt tot de logische vraag: wat moeten we ermee?
Het klassiek liberale standpunt was dat ieder in eigen kring zijn gang moest kunnen gaan. Dat standpunt werd ook door christenen, zelfs door de SGP, omarmd om te kunnen blijven doen wat men wilde doen. De ouderwetse liberale grondtoon is intussen vervangen door liberaal totalitarisme. Zie de houding van Rutte richting Hongarije. Zie de houding van politiek en rechters richting het reformatorisch onderwijs.
Die omslag is het gevolg van het geradicaliseerde individualisme en het doorgeslagen gelijkheidsdenken. Kinderen van orthodoxe christenen worden in de moderne visie vanaf hun geboorte geïndoctrineerd en onderdrukt. Dat maakt christelijke kerken, scholen en gezinnen tot problematische instituties. Vanuit bekommernis om het individu moet de meerderheid, vertegenwoordigd door de staat, zo nodig ingrijpen. Variërend van toezicht via het consultatiebureau tot het uit huis plaatsen van kinderen. Het radicale individualisme wordt versterkt door het gelijkheidsideaal. Iedereen móét gelíjk behandeld worden. Iedereen móét gelíjk opgevoed worden. Dat heeft allerlei consequenties, bijvoorbeeld voor scholen. Die mogen steeds minder een eigen toelatingsbeleid voeren en eigen leermiddelen gebruiken. Waardoor we geleidelijk aan toegroeien naar een systeem van alleen maar gelijke, openbare scholen”
Die uitkomst is onafwendbaar?
„Als de huidige ontwikkeling doorzet wel. Het blijkt heel moeilijk om de schaduwkanten van het hedendaagse denken te onderkennen. Het grote boek van Tocqueville ging al over de verhouding tussen vrijheid en gelijkheid. Die twee staan op gespannen voet met elkaar, daarom is er een goede balans nodig. Die is verdwenen. Gelijkheid werd de nieuwe god. Tocqueville noemde het radicale gelijkheidsdenken een vorm van tirannie, maar de moderne mens is liever gelijk in slavernij dan vrij in ongelijkheid.”
Op termijn wordt de Bijbel een verboden boek, hield u SGP-jongeren voor.
„Net als de geschriften van Augustinus, Thomas van Aquino, Calvijn… Daar staan allerlei dingen in die vanuit modern perspectief zeer kwestieus zijn. Je kunt toch niet toelaten dat de geest van mensen wordt vergiftigd door kwalijke opvattingen? Nu al worden kinderboeken uit het verleden gecensureerd, herschreven of niet opnieuw uitgegeven. Omdat ze niet bij de huidige moraal passen. Vroeg of laat is ook de Bijbel aan de beurt. Dat zal niet alleen van buitenaf komen, maar ook van binnenuit. Nieuw is dat niet. De Amerikaanse president Thomas Jefferson stelde de Jeffersonbijbel samen, een Bijbel waaruit hij alles wat hem niet zinde, had weggestreept. Het allerlaatste station is dat de Bijbel op een index van verboden boeken komt. Ik wil geen concrete voorspellingen doen in termen van jaren, maar we zitten op een spoor dat daarnaartoe leidt.”
Deel 1 van de serie "Kerk in de kou". Lees het hele interview met prof. Andreas Kinneging in Terdege (nr. 8, 5 januari 2022.) In dit artikel komen ook aan het woord: ds. W. Visscher en SGP-Kamerlid dr. Roelof Bisschop.
beeld: Cees van der Wal
Lees verder
Lees het hele artikel in Terdege. Nog geen abonnee?
