Eenzaamheid is als honger en dorst

Het aparte is dat bijna niemand aan de bel durft te trekken met de mededeling ”ik ben eenzaam”, of ”ik voel me eenzaam”. Mensen lijken zich daarvoor te schamen. Een student zegt misschien wel: „Mijn studie loopt niet zo lekker”, maar hij vertelt er niet bij dat hij avond aan avond alleen op zijn kamer zit en zich daarover ongelukkig voelt.

Schaamte voor gevoelens van eenzaamheid en er niet eerlijk over durven zijn, is nergens voor nodig. Bij onze basisbehoeften horen eten, drinken én verbinding ervaren met andere mensen. Zonder eten en drinken en contact met medemensen overleven we niet. Zoals we ons niet hoeven te schamen voor honger of dorst, hoeven we dat ook niet te doen voor eenzaamheid.

Altijd eenzaam

Is er iets te doen tegen eenzaamheid, zoals je ook iets kunt doen aan honger en dorst? Ja en nee. Het ligt er maar aan wat we met eenzaamheid bedoelen. We zijn ten diepste namelijk altijd eenzaam, want we kunnen alleen ons eigen leven leiden. Als we ziek zijn en we ontvangen alle zorg en liefde die we nodig hebben, zijn we nog eenzaam. Wij alleen moeten het ziek-zijn doormaken. Als een jongere niet weet wat voor opleiding hij wil gaan doen, kan hij veertig adviezen krijgen, maar hij moet echt zelf de knoop doorhakken. Dat geeft dat basale gevoel van eenzaamheid. Vooral jongeren vinden dat een eng gevoel. Ze staan op de hoge duikplank van het bijna volwassen leven en moeten zelf de sprong wagen. Ouderen ervaren deze eenzaamheid het sterkst als ze de dood zien naderen. Ik wijs dan altijd op God. Niemand kan in onze huid kruipen, maar God kent ons door en door, altijd. Lees Psalm 139 maar. In geloof zijn we dan toch niet eenzaam.

Betekenisvolle verbinding

Er is ook eenzaamheid op gevoelsniveau. Die knaagt terwijl anderen het niet opmerken. U hebt een gezin, maar eigenlijk hebt u geen goed contact met uw man, vrouw of kinderen. U hebt ogenschijnlijk genoeg gezelligheid thuis en op andere plekken, u bent misschien wel actief in het vrijwilligerswerk en toch bent u eenzaam. U mist een betekenisvolle verbinding met anderen. U hebt met niemand een vertrouwelijk van-hart-tot-hart-contact. Misschien hebt u er altijd van gedroomd om een échte vriendin te krijgen. Of de partner met wie u alles kunt delen. Maar zo is het niet gegaan.

Is hier iets aan te doen? Ja, maar niet een-twee-drie. Wat is namelijk de oorzaak? Die kan met anderen maar ook met uzelf te maken hebben. Misschien hebt u geen contact op hartsniveau omdat u ten diepste zelf niet in uw hart durft te laten kijken. Maar het kan ook komen doordat uw man niet fijngevoelig is, hoe vaak u ook in uw hart laat kijken. Dat vergt enig onderzoek. Tip: praat er eens over met iemand die wijsheid heeft op dat gebied, bijvoorbeeld een therapeut.

Weinig contacten

Alledaagser is de voor iedereen waarneembare eenzaamheid. Mensen hebben weinig contacten of helemaal géén. De familie is klein of woont ver weg. De buren zijn allemaal druk met het eigen gezin of de eigen werkzaamheden. Iemand is alleenstaand (geworden) en heeft geen kringetje om zich heen. Als iemand dan ook nog ziek wordt, wie kijkt er dan naar die eenzame persoon om? Als je niet eenzaam bent, begrijp je niet dat het alle dagen alleen zijn voor sommigen een loden last kan zijn. Als kerken, burgerlijke gemeentes of scholen iets doen voor eenzame mensen, gaat het altijd over deze sociale eenzaamheid. Dan worden er activiteiten op poten gezet voor (mogelijk) eenzame mensen of die mensen worden opgezocht. Aan anderen wordt gevraagd om contacten te leggen met eenzamen. Heel goed! Maar het zijn maar kleine handreikingen. Koffiedrinken na kerktijd geeft dan drie kwartier contact (ook niet altijd!) voor iemand die eenzaam is en dan is het weer wachten tot volgende week. Maar het goede nieuws is dat iemand hier zelf het meeste aan kan doen. Zeker als mensen nog gezond zijn, hebben ze de mogelijkheden om naar activiteiten toe te gaan, andere mensen op te zoeken, vrijwilliger te worden. Ze kunnen de buren met wie ze geen contact hebben ook bij zichzelf op de koffie vragen. Als familie ver weg woont, kunnen ze nog wel regelmatig opbellen, digitaal contact hebben of de trein pakken om hen op te zoeken. Het domste wat eenzame mensen kunnen doen is: afwachten tot anderen het probleem oplossen. Het is in principe eenvoudig. Als je honger hebt, moet je eerst boodschappen doen en dan kun je eten. Als je eenzaam bent, zoek dan mensen op en probeer je met hen te verbinden. Dat levert teleurstellingen op, maar af en toe ook succes.

Helaas is niet iedereen sociaal vaardig en dapper genoeg om zelf mensen om zich heen te ‘verzamelen’. Daar blijft een taak liggen voor de christelijke gemeente. Denk dan niet alleen aan een jaarlijks huisbezoek van een ambtsdrager. Probeer eenzame mensen bij de gemeente te betrekken en leef ook spontaan met hen mee. Soms is het mogelijk om vanuit de gemeente (tijdelijk) een mantelzorggroepje om iemand heen te vormen. Het zou wel heel pijnlijk zijn als in een christelijke gemeente een man 38 jaar ziek is en dan moet zeggen „Ik heb niemand…” (Joh. 5).

Nico van der Voet (1958) woont in Veenendaal, is gehuwd, heeft vier kinderen en een kleinkind. Hij studeerde theologie in Utrecht en is docent hbo theologie aan de Christelijke Hogeschool Ede, waar hij ook als studentenpastor werkt.

Beeld: Tineke van der Eems