”Henk de knipper” uit Urk maakt papierkunst uit één stuk

”Ink de knipper”, zo kent heel Urk de 64-jarige Kapitein. Hij is de bekendste van het handjevol knipkunstenaars in het vissersdorp, en tevens leermeester van de meesten van hen. Kapiteins bijnaam heeft historische wortels. Een eeuw geleden leefde in Urk [Jan Visscher](https://www.urkeruitgaven.nl/essay/urks-bekendste-kunstenaar-jan-de-knipper/), alias ”Jantjen de knipper”. Deze voormalige visser maakte met een grote schaar knipwerkjes ter gelegenheid van bruiloften en andere feestelijke gelegenheden. De enkele toerist die destijds het eilandje in de Zuiderzee bezocht, kon voor een paar centen zo’n Urker knipsel kopen. :::inline_image 1::: Visschers bekendste werk, dat hij meerdere keren knipte, is een afbeelding van het Kerkje aan de Zee met naastliggend kerkhof. Een exemplaar hangt in het Urker museum Het Oude Raadhuis. Naïeve knipkunst is het, zonder perspectief erin. Kapitein: „Het hek om het kerkhof ligt platgeslagen langs de rand van het papier.” Zelf heeft hij zijn voorloper nooit gekend: die overleed in 1938. Maar diens werk kende hij al op jonge leeftijd. „Mijn grootmoeder had in haar Bijbeltje twee knipsels van hem. Die hingen later ingelijst bij ons in huis.” Bewondering voor Jantjen de knipper heeft Kapitein zeker. „Hij staat als enige Urker in de Lexicon Nederlandse Beeldende Kunstenaars 1750-1950”, vertelt hij. Zelf gebruikt hij een verfijndere techniek dan Visscher. „Ik streef naar diepte en schaduwwerking. En ik plak geen stukjes papier aan elkaar, wat hij wel deed; een knipwerk van mij bestaat uit één stuk.” ## Silhouetpapier :::inline_image 2::: Papierknipkunst geldt als immaterieel erfgoed. In de kelder onder zijn fraai gerestaureerde woning in het oude centrum van Urk heeft Kapitein zijn werkplaats. Op een tafel ligt het kunstwerk waar hij momenteel mee bezig is: een knotwilg, die hij knipt uit een stuk zwart zogeheten silhouetpapier (papier dat aan één kant gekleurd is en aan de andere kant wit) van 80 bij 120 bij centimeter. „Ik maak eerst een tekening, daarna ga ik knippen”, zegt de kunstenaar, terwijl hij met een stift wat details van de wilgenstam bijwerkt. Voor het knippen heeft hij een hele serie schaartjes beschikbaar, van verschillende grootte. Welk schaartje hij gebruikt, hangt af van de omvang en de vorm van het uit te knippen vlak(je). Wat beeldt hij zoal af? „Portretten, Urker havengezichten, bomen … in bomen zit door de details veel uitdaging. Het liefst knip ik Bijbelse voorstellingen. Voordat ik daaraan begin, verdiep ik me in de tekst.” :::inline_image 3::: Hij pakt er een voorstudie bij van een werk over de geboorte van Christus. Op de schets staat de kribbe met het Kind in het midden. Links koning Herodes op een troon, en rondom de kribbe drie groepen figuren: Schriftgeleerden die in boekrollen kijken, wijzen die geschenken brengen en –op de voorgrond– herders die zich in aanbidding neerwerpen. Bij elke groep staat iets geschreven. Bij de troon bijvoorbeeld: „Onwettige plaats – van Herodes – van ons.” En bij de geleerden: „Zien alleen de Schrift.” Kapitein laat een tweede, meer uitgewerkte, schets van hetzelfde tafereel zien. De Schriftgeleerden turen in hun rollen. „Het Kind zien ze niet”, legt hij uit. Op de troon, achter het hoofd van Herodes, prijkt een Davidsster. „De troon komt alleen de Zoon van David toe.” Een ander knipwerk, dat al gereed is, verbeeldt de geschiedenis van de profeet Elisa en de jongens uit Bethel. De profeet, herkenbaar aan zijn mantel, staf en kale hoofd, loopt op een pad tussen bomen. Twee beren werpen zich op een groep jongelui. In de verte is een ommuurde stad te zien, waar mensen offers brengen aan het beeld van een rund. Kapitein: „Het ging niet alleen om dat uitschelden; Elisa brengt de ware godsdienst, tegenover die kalverendienst.” ## Verzekeringsadviseur Dat Kapitein zich aan de knipkunst zou wagen, lag niet voor de hand. Tekenen deed hij al jong, en na de middelbare school had hij wel zin om naar de kunstacademie te gaan. „Maar moeder zei: Kunstenaars hebben gebrek aan geld en aan God, en daar had ze gelijk in” (gebrek hebben aan God betekent in het Urker dialect: niets met Hem te maken willen hebben, TR). >„Moeder zei: Kunstenaars hebben gebrek aan geld en aan God, en daar had ze gelijk in” :::inline_image 4::: En dus ging zoonlief aan het werk: in een vleeswarenfabriek en later in een visfileerderij. Maar het productiewerk lag hem niet. „In de avonduren haalde ik mijn middenstandsdiploma. Toen kon ik aan de slag als verzekeringsadviseur bij Victoria-Vesta” (later opgegaan in Nationale Nederlanden, TR). Gefascineerd door papierknippen raakte hij op een oktoberavond in 1992, herinnert hij zich. „Ik had een tekening van het hoofd van een visserman gemaakt, op een stuk papier waarvan de ene kant zwart was. Ik dacht: hoe zou dat eruit zien als ik het uitknip? Dat deed ik, ik draaide het om en toen was ik verkocht.” Bij de verzekeraar werkte Kapitein zich intussen op door het volgen van cursussen. Hij haalde voor het bedrijf veel nieuwe klanten binnen. Zijn inkomen groeide mee met de omvang van zijn portefeuille. „Ik was heel fanatiek. Ook op vakantie ging de laptop mee. Zag ik iemand de camping oprijden met het logo van een concurrent op zijn auto, dan stapte ik op hem af en haalde hem over om bij ons te komen. Vaak werkte ik ’s avonds lang door. Op den duur liet het werk me ook ’s nachts niet meer los, dan tolden de cijfers door mijn hoofd.” >„Op den duur liet het werk me ook ’s nachts niet meer los, dan tolden de cijfers door mijn hoofd” Dat kon natuurlijk niet goed blijven gaan. In 2000 kreeg Kapitein een ernstige burn-out. „Ik werd voor 80 procent afgekeurd. De keuringsarts gaf me het advies een hobby te zoeken. Ik wilde mijn hele leven al iets met beeldende vorming doen. Ik bedacht dat een docentenopleiding in dat vakgebied misschien wel aardig zou zijn. Ik deed alvast een belletje naar het Urker Berechja College, om een dagje mee te lopen. Ze zeiden dat ik meteen kon beginnen, als leerkracht”, lacht hij. :::inline_image 5::: De keuringsarts had er weinig vertrouwen in. „Ik zie je binnenkort wel terug, zei ze. Maar ik heb 21 jaar met veel plezier les mogen geven. Ik heb al die tijd met volle teugen van de jongeren genoten. Op mijn 61 e ben ik gestopt. Financieel kon ik dat doen, dankzij de opgebouwde pensioenrechten uit mijn verzekeringsverleden.” ## Uitdaging De laatste jaren bouwde Kapitein het lesgeven af, om meer tijd in zijn hobby’s te kunnen steken: papierknippen, tekstschrijven voor de toneelvereniging en zich verdiepen in de lokale geschiedenis. Daarnaast was hij 26 jaar kerkenraadslid van de hervormde gemeente. Op de vraag wat hem zo aantrekt in papierknippen, zegt hij: „Je moet het doen met zwart en wit, er is geen tussenvorm. En dan toch diepte in het werkstuk creëren, dat vind ik prachtig. Het is de uitdaging om er zo min mogelijk uit te halen en toch zo veel mogelijk te laten zien.” >„Je moet het doen met zwart en wit, er is geen tussenvorm” Zwart papier is de basis, maar op sommige werken van Kapitein zijn ook gekleurde vlakken te zien. De bruine zeilen van vissersschepen die in de haven liggen, bijvoorbeeld. Hoe doet hij dat? Kapitein: „De vlakken van de zeilen knip ik uit. Dan zijn ze dus wit. Als ik ze een kleur wil geven, plak ik er bruin papier achter.” :::inline_image 6::: De techniek van het knippen heeft Kapitein zich grotendeels zelf aangeleerd. „Op een cursus heb ik een paar technische foefjes geleerd, zoals hoe je de schaar het beste kunt vasthouden.” Verder denkt hij met dankbaarheid terug aan de in 2018 overleden Frouke Goudman-Cupido uit Amersfoort, een grootheid onder de Nederlandse papierknipkunstenaars. „Zij heeft me gemotiveerd om door te zetten.” Kapitein houdt niet bij hoeveel knipwerken hij al heeft gemaakt. „Ergens tussen de 300 en 400, denk ik.” In opdracht knippen doet hij tegenwoordig minder vaak dan vroeger en workshops schuift hij door naar Urker collega’s. „Ik knip nu liever aan eigen onderwerpen.” ## Mefiboseth Het laatste Bijbelse knipwerk dat hij maakte, gaat over Mefiboseth, de zoon van Saul, die in opdracht van koning David uit Lodebar wordt gehaald en aan het hof gebracht. David daalt op dat werk van zijn troon af naar Mefiboseth, terwijl op de achtergrond een kruis te zien is. Kapitein: „Lodebar betekent: niets, of: woestijn. Mefiboseth betekent: iemand die schande verbreidt. Vroeger, voordat hij kreupel werd en verbannen, heette hij waarschijnlijk Meribbaäl: vorstelijke strijder, zie 1 Kronieken 8:34. Als hij aan het hof komt, wordt de schande uitgewist. En aan het kruis wordt míjn schande uitgewist. Ik geniet ervan om zo’n boodschap in mijn werk te laten uitkomen.” Deze zomer demonstreert Henk Kapitein zijn knipkunst op de fair van Terdege in Baarn. „Mijn werk is een middel om met mensen in gesprek te komen, om te vertellen waar ik vol van ben. Toen ik die burn-out kreeg, was ik een lopende rekenmachine. Ik wist best veel van de Bijbel, met mijn hoofd. Maar het moest naar mijn hart toe.” :::author_streamer 1::: :::kader 1:::

”Henk de knipper” uit Urk maakt papierkunst uit één stuk

Wat vond je van dit artikel?

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

”Henk de knipper” uit Urk maakt papierkunst uit één stuk

Wat vond je van dit artikel?

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram