Italiaans Alpendorp bood Joodse gezinnen onderdak in de oorlog

De oude vrouw was niet de enige. „Buon natale”, wenste een man, toen de deur voor hem openging, en hij overhandigde een mand met brandhout. Een andere vrouw klopte op de deur, gaf een brood en liep weg met een kerstgroet op de lippen. Een volgende dorpeling bracht kleding. Anderen gaven nog meer eten en brandhout. Binnen keken Shlomo en Esther Szajdhole elkaar en hun kinderen verbaasd aan. Waarom klopten de bewoners van het bergdorpje zo plotseling aan met hun geschenken? ## Parijs _Het gezin Szajdhole is afkomstig uit Polen. Behalve vader Shlomo en moeder Esther telt het gezin twee jongens en twee meisjes: Alter, die ook wel Avrum wordt genoemd; Albert; Mariette, door de ouders Malka genoemd; en Bella. De groeiende Jodenhaat in Polen baart het gezin zorgen, en eind jaren twintig pakken zij hun spullen en vertrekken naar België. Daar vestigen zij zich in Brussel._ _Op 10 mei 1940 schudt vader Shlomo zijn zoon Albert wakker: de oorlog is uitgebroken. De dreunen in de verte doen Albert aan onweer denken, maar het luchtalarm maakt hem duidelijk dat er echt iets aan de hand is. „Mijn maag draait zich om. Ik ren naar de badkamer en kots. Uit het badkamerraam zie ik mijn eerste luchtgevecht: Belgische vliegtuigen schoten op Duitse vliegtuigen. Het is een indrukwekkend gezicht. Het geluid van ontploffende bommen brengt me terug naar de realiteit.”_ _Zijn vader stelt voor naar Frankrijk te vertrekken. Daar zal het gezin veilig zijn, is de gedachte. De treinreis verloopt chaotisch. De treinen zitten stampvol. „Honderden mensen dringen zich naar de kassa. Het is een chaos. Ik baan me een weg door de menigte en bereik de kassa. Ik koop zes kaartjes naar Parijs.” Maar de trein waar de familie een plaatsje weet te bemachtigen, rijdt de verkeerde kant op: naar het noorden, in plaats van naar Parijs._ ## Gehucht In Cuneo, een stad in het noorden van Italië, niet ver van de Franse grens werd op 1 september 1910 Antonio Borsotto geboren. Zijn ouders hadden daar een boerderijtje. Tijdens zijn studietijd veranderde er veel in Italië: Mussolini kwam aan de macht en Italië veranderde langzaam in een dictatuur. In die lastige tijd ging Antonio studeren aan een priesterseminarie. Nog geen 23 jaar oud werd hij op 29 juni 1933 tot priester gewijd. Borsotto werd eerst assistent-pastoor in Cueno, drie jaar later kreeg hij een eigen kleine parochie in het gehucht Perdioni. In zijn intredepreek benadrukte hij dat hij God wilde gehoorzamen: „Ik kom gewillig, als een goed soldaat die zijn superieuren prompt gehoorzaamt. Weet daarom dat ik hier niet kom om te slapen, maar om voor u te werken, dus wees niet bang om mij te storen wanneer u mijn hulp nodig hebt.” Gehoorzaamheid en hulpvaardigheid kenmerkten Borsotto, en hij verwachtte dat ook van zijn kerkgangers: „Het is niet voldoende om nu en dan een preek te horen, we moeten er elke zondag naar luisteren. Het is niet voldoende dat ouderen komen om de preek te horen, ook de jongeren, zowel mannen als vrouwen, moeten komen.” >En die avond, in het donker van de winternacht en het duister van de oorlog, klopte de ene na de andere dorpsbewoner aan bij het huis van het Joodse gezin. Na vier jaar –in 1940, de Tweede Wereldoorlog is dan al begonnen– kreeg Borsotto een nieuwe parochie: het stadje Andonno. De priester had z’n handen vol aan de gemeente. Ook een artillerie-eenheid van het Italiaanse leger, die in de buurt gelegerd was, kreeg pastorale zorg van Borsotto, net als de eenheid die de grens met Frankrijk bewaakte. Maar discussie in zijn gemeente over een erfenis zorgde ervoor dat Borsotto overspannen raakte. ## Synagoge _Na een chaotische treinreis door Frankrijk belandt de familie in Bayonne, vlak bij de Spaanse grens. Daar verzamelen zich duizenden vluchtelingen in de synagoge en op straat. „Wij zijn allemaal in de synagoge in Bayonne, wij en duizenden andere Joden, sommigen komen en anderen gaan. We hebben geluk en we kunnen in de synagoge slapen. De meesten blijven gewoon op straat.”_ _De Joodse vluchtelingen hopen vanuit Bayonne naar Spanje of Portugal te kunnen reizen. Maar Frankrijk sluit de grenzen… Als er vanuit Bayonne een schip vertrekt, mag het Joodse gezin niet mee. Een Poolse officier weigert botweg de Joden mee te nemen, want er zouden geen burgers aan boord mogen. „Dat was een regelrechte leugen, want wij zagen met eigen ogen burgers aan boord. Maar dat waren uiteraard geen Joden.” ’s Avonds hoort Albert dat de boot is getroffen door een Duitse torpedo. „Eigenlijk had die Poolse officier ons een gunst bewezen.”_ _Uiteindelijk wordt Alberts familie samen met een paar andere Brusselse families gehuisvest in een klein dorp in de Pyreneeën. Maar in 1942 moet de familie opnieuw verhuizen: eerst naar Toulouse, later naar Nice. Daar sluiten de Szajdholes zich aan bij de Joodse ondergrondse, die kinderen probeert te redden, onder andere door documenten te vervalsen. „We zaten rond een keukentafel te knippen en te plakken. Onze wapens waren scharen en lijm, onze munitie inkt en typemachines.” Er staat altijd een tas klaar om te vluchten._ ## Steppe In juni 1941 viel nazi-Duitsland de Sovjet-Unie aan. Mussolini besloot zijn bondgenoot Hitler te helpen en stuurde Italiaanse troepen naar het Russische front. Ook jongens uit de parochie van Borsotto moesten op oorlogspad en de priester vroeg toestemming om als aalmoezenier mee te gaan. De bisschop benoemde Borsotto in 1942 tot geestelijk verzorger bij een medische eenheid van het Alpenlegerkorps. Met de trein vertrok Borsotto naar het front. „De Italianen worden niet verwelkomd als bondgenoten, maar bijna als concurrerende indringers om de toekomstige buit te verdelen”, noteerde de priester. „Op Duitse stations zijn groepen Joden, herkenbaar aan een lap om hun nek, bezig met opruimen onder toezicht van Duitsers met geweren getrokken op iedereen die een onmogelijke ontsnappingspoging probeert. Het zijn oude mannen, vrouwen, jonge dames en kinderen die bedelen om koekjes, maar die worden abrupt uit onze trein verwijderd.” Na veertien dagen arriveerden de Italianen op de Russische steppe. Het Alpenlegerkorps was getraind om te vechten in de bergen, maar het front bleek een vlak landschap. De soldaten hadden tekort aan alles, zelfs aan schoon water, waardoor veel militairen ziek werden. De medische eenheid van Borsotto had het druk, ook met het delven van graven. Borsotto schreef verdrietig: „Wat een troost zou het zijn voor de families van de gesneuvelden als de stoffelijke resten van die dierbare zonen geborgen en naar huis vervoerd konden worden! Maar dat zal onmogelijk zijn. Laten we hen in ieder geval niet vergeten in onze gebeden.” In een klein notitieboekje hield de priester de namen bij van iedere soldaat die hij begroef. De eerste naam noteerde hij op 22 november 1942, de laatste op 3 januari 1943. De lijst telde 55 namen. „Hoe triest om te zien dat zo veel jongeren in de bloei van hun leven worden afgebroken om de grootheidswaanzin van één man te bevredigen.” In februari 1943 keerde Borsotto wegens ziekte terug naar zijn parochie van Andonno, maar in de zomer stond de aalmoezenier alweer troepen bij in Italië. :::photo_gallery 1::: ## Plein _Albert bekijkt het dorpsplein: een kapperszaak, een restaurantje, twee cafés en een mini-politiepost. Het bergdorpje St. Martin Vesubie, in de buurt van Nice, is hun nieuwe verblijfplaats. Italië heeft dit deel van Frankrijk bezet en er wonen enkele duizenden Franse Joden in deze ‘Italiaanse zone’._ _Het gezin heeft een kleine villa in de hoofdstraat gekregen, aan de voet van de berg. Het dorp verlaten mogen de vluchtelingen beslist niet. Iedereen moet zich twee keer per dag bij de politie melden: ’s morgens om tien uur en ’s avonds om zes uur. „Omdat onze buitenlandse namen te moeilijk waren voor de Italianen om uit te spreken, kregen wij nummers. Mijn nummer was 568 en ik moest leren om dat nummer in het Italiaans te zeggen. De eerste dagen herhaalde ik het steeds in het Italiaans: „cinque cento sessanta orto”, net zolang totdat ik het uit mijn hoofd kende.” Joden die op de sabbat naar de synagoge gaan, mogen zich later melden._ _Als Albert over het plein fietst, wordt hij aangehouden door een Franse politieagent. „Heb je een vergunning voor deze fiets?” gromt hij. „Die heb ik niet.” “Dan neem ik ’m in beslag”, zegt de gendarme. Omdat de fiets niet van Albert is, wil hij het ding niet afstaan, maar de agent pakt de fiets en probeert die mee te nemen. Op dat moment komt er een Italiaanse agent aanlopen. „Wat is hier aan de hand?” brult de carabinier. „Deze man rijdt op een fiets zonder vergunning.” Even bekijkt de carabinier zijn Franse collega, dan pakt hij de fiets. „Je bent vergeten dat dit een kamp voor gevangenen is en dat deze jongeman op een fiets rijdt in een Italiaans kamp”, zegt hij. „Onthoud goed dat hij onder ons gezag staat en dat wij hem toestaan om met of zonder vergunning een fiets te gebruiken.”_ ## Vallei In juli 1943 kwam er een eind aan de regering van Mussolini. De Italianen trokken zich terug en de Joodse vluchtelingen besloten de terugtrekkende Italiaanse troepen te volgen. Dat lukte niet iedereen; veel Joden uit de omgeving van Nice kwamen in Duitse handen, maar een paar honderd mensen wisten de Italiaanse Gessovallei te bereiken. Maar ook Italië viel in Duitse handen en de vluchtelingen in de Gessovallei merkten al snel wat dat betekende. De Duitse commandant liet op 18 september afkondigen dat alle buitenlanders zich diezelfde dag moesten melden bij de plaatselijke kazerne. Wie dat niet deed en gevonden werd, kreeg de doodstraf. Wie de vluchtelingen hielp, wachtte eveneens executie. De dagen daarna doorzochten de Duitsers de vallei. Huizen met ‘verdachte’ spullen –Joodse boeken, vreemde valuta of koffers– werden in brand gestoken. Zo’n 350 buitenlandse Joden uit vrijwel alle Europese landen vielen in Duitse handen en verdwenen achter het prikkeldraad van kamp Borgo. In november 1943 werden bewoners van het kamp op de trein gezet. Via Nice en Parijs kwamen zij op 10 december in Auschwitz aan. Ongeveer 25 mensen overleefden dat kamp. Maar niet iedere Joodse vluchteling in de Gessovallei had zich gemeld… ## Grot _Vanuit Frankrijk vluchten Albert en zijn familie naar Italië. Als zij Valdieri binnenlopen, arriveren hier juist Duitse troepen. Halsoverkop rent de familie de bergen in. Niet veel later horen ze daar het geratel van de rupsbanden van een tank aankomen. Albert duikt weg achter een bosje. „Plat op m’n buik zag ik een Duitse tank, gevolgd door een rij Joodse vluchtelingen uit Valdieri. Naast de rij liepen Duitse soldaten.”_ _Het gezin overnacht in de koude en vooral natte bergen in een grot. Als Albert wakker wordt, glipt hij naar buiten. In het donker staat daar zijn vader. Als een Bijbelse profeet heeft hij zijn armen naar de hemel geheven. „Heer van de wereld, Schepper van de mensheid”, hoort Albert hem zeggen. „Wat wilt U van mij? Meester van het heelal, ik kan geen beslissingen meer nemen voor mijn familie. Ik weet niet welke weg ze moeten inslaan. U, lieve Heer, U moet de beslissing voor ons nemen. God, hoor mij! Ik leg mezelf in Uw handen. Ik vraag U om een teken! Morgen is het shabbat. Als U wilt dat wij terugkeren naar Frankrijk, laat de zon me dan 's ochtends begroeten. Maar … als U wilt dat we hier blijven, laat er dan stortregens vallen!”_ _Albert kruipt verkleumd terug in de grot en valt in slaap. De volgende dag giet het van de regen._ ## Kerk In de vallei diende priester Borsotto zijn gemeente weer. Een van de gezinnen in zijn kerk, de familie Rossi, nodigde hem uit voor een feest. Een beetje verbaasd keek de priester naar enkele gasten, die duidelijk niet uit zijn dorp afkomstig waren. Maar gastheer Rossi klopte hem op de schouder en vertelde hem dat het prima mensen waren, die familie Szajdhole. Het was de eerste kennismaking van Borsotto met de Belgische vluchtelingen. Midden in de winter werd de situatie voor het gezin van Albert onhoudbaar. Door de besneeuwde bergen klauterde Albert naar beneden, naar Andonno. Hij klopte aan bij de pastoor en vroeg om hulp. „Je weet dat het voor ons erg gevaarlijk is om mensen onderdak te bieden”, zei Borsotto fronsend. „De Duitsers hebben ons gewaarschuwd dat als ze partizanen in een dorp vinden, ze het huis in brand zullen steken.” Wat er zou gebeuren als ze Joden vonden, hoefde hij niet te vertellen. Hij schudde zijn hoofd. „Maar ik weet dat het voor jullie onmogelijk is om de hele winter in de bergen te blijven. Ik zal proberen te helpen. Er is een klein gebouw naast de kerk, met een lege kamer. Je familie kan daar verblijven. Er staan een paar bedden en andere meubels.” Later kreeg het gezin onderdak in een chalet in de bergen. En daar, in de Italiaanse bergen werd het kerstavond. En die avond, in het donker van de winternacht en het duister van de oorlog, klopte de ene na de andere dorpsbewoner aan bij het huis van het Joodse gezin. ## Kribbe _De volgende morgen loopt Albert naar buiten. Hij sjokt door de besneeuwde straat tot hij de plaatselijke kapper tegenkomt. „Buon Natale”, knikt Albert en hij raakt aan de praat. Hij vertelt over het wonder van de afgelopen nacht, hoe de ene na de andere dorpsbewoner aanklopte met eten, brandhout en kleding._ _De kapper lacht. Hij legt z’n hand op Alberts schouder. „Gisteravond preekte pater Borsotto over de geboorte van de Heiland. Hoe de heilige familie hun huis moest verlaten, naar Bethlehem trok, hoe zij Jezus in de kribbe legden. Hij vertelde over de geschenken die de wijzen uit het Oosten Hem brachten. En de pater ging verder. Hij zei: „Net zoals onze Heiland geen onderdak kon vinden en in een kribbe werd geboren, eenzaam en verstoten, zo zijn de Joden vandaag de dag eenzaam en verstoten. Zij leven in de kribben, de getto’s en erger. En wij hebben deze Kerst een Joods gezin in ons dorp. Zij zijn alleen, verdreven uit hun huizen, hongerig, verjaagd, omdat zij Joods zijn.” De pater riep ons op om als de wijzen te zijn en geschenken te brengen.”_ _Albert luistert sprakeloos. Dan rent hij terug door de sneeuw, naar zijn familie en vertelt wat de kapper zei. Iedereen is ontroerd, verbaasd door de vrijgevigheid van de dorpsbewoners. Shlomo zegt wat iedereen denkt: „Wat hebben wij het goed, hier, in Andonno, bij goede christenen.”_ _Later zoekt Albert pater Borsotto op. „Bedankt voor wat u...” „Nee”, onderbreekt de geestelijke hem. De tranen staan Borsotto in de ogen. „Je hoeft me niet te bedanken. Het was mijn christenplicht.”_ _Gebaseerd op de memoires van Albert Sharon en de biografie van pater Borsotto._ :::kader 1:::

Italiaans Alpendorp bood Joodse gezinnen onderdak in de oorlog

Wat vond je van dit artikel?

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Italiaans Alpendorp bood Joodse gezinnen onderdak in de oorlog

Wat vond je van dit artikel?

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram