John F. Kennedy. Een wit kruisje op Elm Street

Een wit kruisje op het donkere asfalt van Elm Street, meer is het niet. Hier knielen dagelijks Japanners, Europeanen en Amerikanen voor hun moment of fame. Terwijl het verkeer langsraast, laten ze zich vastleggen op de plek waar JFK aan zijn einde kwam. Midden op een drukke straat.

Miljoenenstad Dallas, de op twee na grootste stad van Texas, is eigenlijk een beetje verlegen met de aandacht. Liever zou ze net als het zuidelijker gelegen Houston iets hebben met ruimtevaart. Of de aantrekkelijkheid van tweelingstad Fort Worth, bekend van cowboys en Lockheed Martin, bouwer van het razendsnelle F-35 gevechtsvliegtuig. Austin desnoods, de lome hoofdstad van de staat Texas, waar de gouverneur zijn hoofdkwartier heeft en studenten zorgen voor frivoliteit in de straten. Maar nee, de naam Dallas is voor altijd verbonden aan de moord op president John Fitzgerald Kennedy.

Muziek

Vrijdag 22 november 1963, 12.30 uur. „Mister President, u kunt niet zeggen dat Dallas niet van u houdt”, had Nellie Connally, echtgenote van de Texaanse gouverneur John Connally, een minuut eerder nog gezegd. Het moet de 46-jarige Kennedy als muziek in de oren hebben geklonken. De jonge president hield van open auto’s en contact met de bevolking. Het was dan ook geen vraag geweest of de rijtoer door de stad in een open limousine plaatsvond. De president wilde dat en zo geschiedde.

Samen met zijn vrouw zat hij op de achterbank van een zwarte Lincoln Continental SS-100-X, nu tentoongesteld in het Henry Ford Museum in Dearborn, Michigan. Hij rechts, zij links. Recht voor hen de Connallys.

De tour was onderdeel van een publieksreis door Texas, mede met het oog op de eventuele herverkiezing van Kennedy in 1964. In het Dallas Handelscentrum wachtte aan het einde van die vrijdagmorgen een politieke lunch met tal van Texaanse zakenlieden. President Kennedy zou het nooit halen.

Bij het eerste schot dacht motoragent Bobby Hargis, die links naast de presidentiële limousine reed, nog dat het vuurwerk was. De tweede knal bracht hem terug bij de bittere realiteit. De president stak zijn arm omhoog, zijn vrouw Jacqueline reageerde verschrikt. Geheim agent Clint Hill sprintte vanaf de volgauto naar de Lincoln. Het derde schot raakte de president in het hoofd. Agent Roy Kellerman via de radio: „Let’s get out of here, we are hit” (weg hier, we zijn geraakt). De rest is geschiedenis.

Aangeharkt

De plek waar het gebeurde, Dealey Plaza in Dallas, is sinds november 1993 aangemerkt als een zogenaamd National Historic Landmark. Een bronzen plaquette in het gras ten noorden van Elm Street bevestigt het bijzondere karakter van de locatie. Amerika telt ongeveer 1800 van zulke plaatsen waar de tijd even stilstond.

De plek is keurig aangeharkt, al heeft het gras te lijden onder de Texaanse hitte. Er is weinig veranderd in zestig jaar. Elm Street duikt nog altijd onder het spoor door. Veel van de gebouwen zien er net zo uit als toen. Alleen op de achtergrond is er glanzende nieuwbouw bijgekomen.

Een commissie onder leiding van opperrechter Earl Warren deed onderzoek naar de moord op de president, de vierde in de geschiedenis van de Verenigde Staten. Abraham Lincoln (1865) heeft de twijfelachtige eer om als eerste Amerikaanse president in functie te zijn gedood. Daarna volgden James Abram Garfield (1881) en William McKinley (1901). De laatste aanslag op een president was op 30 maart 1981, toen Ronald Reagan in Washington onder vuur werd genomen, maar overleefde.

Discussie

Voor het onderzoek naar de moord op Kennedy maakte de FBI zelfs een compleet schaalmodel van Dealey Plaza. Volgens de officiële lezing, gepubliceerd in september 1964, kwamen de drie schoten vanaf de zesde verdieping van het Texas School Book Depository.

De onderzoekscommissie wees de 24-jarige Lee Harvey Oswald aan als enige dader. Deze conclusie wordt tot op de dag van vandaag aangevochten. De moord op JFK is onderwerp van voortdurende discussie, controverse en complottheorieën. Oswald zelf kreeg de kans niet om er het zijne van te zeggen; twee dagen na de moord op Kennedy werd hij in de kelder van het politiebureau in Dallas vermoord door nachtclubeigenaar Jack Ruby. Live op televisie. De eerste moord rechtstreeks in Amerikaanse huiskamers.

Een enquêtecommissie van het Huis van Afgevaardigden concludeerde in 1978 dat er die 22e november in Dallas ten minste nog een andere schutter moet zijn geweest. Die zou gevuurd hebben vanaf een heuveltje langs de route, de zogenaamde grassy knoll.

Anno 2023 gelooft ruim drie kwart van alle Amerikanen dat Kennedy het slachtoffer werd van een complot. De in de film JFK (1991) van Oliver Stone gepresenteerde samenzweringsfictie, is voor veel Amerikanen beter te verteren dan het idee dat hun president door een getroebleerde eenling werd vermoord, die op zijn beurt 48 uur later, live op televisie, door een emotioneel gestoorde man werd doodgeschoten.

Geweer

Het Texas School Book Depository, op de hoek van Houston Street en Elm Street, is sinds 1989 een museum. Jaarlijks trekt het een half miljoen bezoekers, van wie een derde uit de staat Texas komt. Voor veel Amerikanen, onder wie busladingen scholieren, is een bezoek aan de historische plek een absolute must, voor buitenlanders (uit meer dan 140 landen) een stop in hun USA-tour.

Voor 18 dollar (17 euro) mag je de lift in naar de zesde en zevende verdieping, compleet met een audiotour die uitleg geeft bij de verschillende exposities en originele geluiden van destijds laat horen. Bezoekers zien het geweer dat politiemensen samen met drie hulzen vlak na de moord op de zesde verdieping van het schoolboekenmagazijn vonden, een 6.5 mm Mannlicher Carcano. Laat Oswald nou precies zo’n geweer per postorder hebben besteld bij Kleins Sporting Goods.

Ze zien de Bell & Howell Zoomatic camera waarmee amateurfilmer Abraham Zapruder wereldberoemd werd. De 486 beeldjes vormen samen een film van 26,6 seconden en is het enige bewegende beeld waarop de moord is te zien. Zapruder verkocht de film voor 100.000 dollar –een fenomenaal bedrag in die tijd– aan weekblad Time, dat de maandag na de moord met een extra editie uitkwam. Zapruder overleed in 1970.

Bezoekers zien het raam op de zesde verdieping en kunnen zelf een inschatting maken. Is het mogelijk van hieruit iemand te raken op de achterbank van een rijdende auto? Of kwam de derde, en meest dodelijke kogel ergens anders vandaan? Was er nog een schot? En wie schoot er dan?

Trekker

Lyndon B. Johnson, die Kennedy opvolgde als president, zei in juli 1973 dat hij nooit heeft geloofd dat Lee Harvey Oswald, die als klerk in het schoolboekenmagazijn werkte, alleen acteerde. „Maar ik kan wel accepteren dat hij de trekker overhaalde.”

De expositie in het Sixth Floor Museum gaat over het leven van Kennedy vóór de moord (Varkensbaai, race naar de maan, Cubaanse raketcrisis, Berlijnse Muur) en de wereld na 22 november 1963. Koude Oorlog, Vietnam, de moord op senator Robert Kennedy in 1968; het komt allemaal voorbij.

De dood van Kennedy betekende de geboorte van de televisie als allesbeheersend politiek medium in de Verenigde Staten. Waar het vandaag de dag normaal is dat televisienieuwszenders permanent in de lucht zijn, was dat zestig jaar geleden nog niet het geval. Toen nieuwslezer Walter Cronkite van CBS na de moord onmiddellijk live wilde uitzenden, moesten de studiocamera’s eerst nog twintig minuten opwarmen. Maar daarna bleven zenders als CBS, ABC en NBC permanent in de lucht. Kennedy’s moord vormde het beginpunt, de geboorte als het ware van de permanente tv-verslaggeving.

Stokje

Vicepresident Lyndon B. Johnson nam anderhalf uur nadat president Kennedy officieel was doodverklaard het stokje over. Hij deed dat aan boord van het presidentiële vliegtuig Air Force One, nog op de grond in Dallas. Jackie Kennedy stond naast hem, de bloedvlekken van haar man nog op haar jas. Direct daarna vloog het toestel naar Washington DC.

Volgens een agent van de Secret Service werd de 36e president ook bijna vermoord, op dezelfde dag. Gerald Blaine vertelt zijn verhaal in het boek ”The Kennedy Detail” (2010). Blaine maakte de turbulente dagen in november 1963 mee als geheim agent. Hij moest de wacht houden voor een huis in Washington, waarin de kersverse president Johnson zat.

Blaine hoorde op een gegeven moment voetstappen. Hij nam zijn pistool en mikte op de borstkas van de indringer, maar dat bleek de nieuwe president te zijn. Volgens de agent scheelde het niet veel of hij had geschoten. Lyndon B. Johnson heeft het verhaal van Blaine nooit bevestigd. De Democraat stierf in 1973. In zijn memoires sprak hij nooit over het treffen met de agent.

Beeld: Wikipedia