Kinderwetje van Van Houten verbood werk onder de twaalf jaar

Kinderarbeid was in de negentiende eeuw een normaal verschijnsel. Dat had weinig te maken met de industrialisatie, want Nederland was het grootste deel van die eeuw een boerenland. Een klein aantal van de kinderen werkte in de moderne textielindustrie, maar de meeste jongens werkten op de boerderij, in de visserij, het bos of de handel. Meisjes werden vaak thuis aan het werk gezet, in de huishouding of als kinderoppas. Veel gezinnen hadden het geld dat de kinderen binnen brachten, hard nodig. Dat werk was niet zo’n probleem, vond de Haagse politiek. Kinderen die ’s morgens hielpen melken of thuis manden maakten, konden daarna of daarvoor naar school. Uit een rapport uit 1878 blijkt dat mandenmakertjes van een jaar of tien zo’n negen uur per dag werkten – naast hun schoolwerk. Ze begonnen ’s morgens om zes uur, werkten tot halfnegen, renden naar school, probeerden tot halftwaalf op te letten, werkten dan een uurtje tot de school om halfeen weer begon en vertrokken na schooltijd van halfvier tot negen uur ’s avonds naar hun baas. Overigens bezochten veel kinderen de school tot zij een jaar of tien waren – een beetje lezen en rekenen was genoeg, vonden hun ouders. Boerenkinderen zagen de schoolbanken vooral in de winter, want ’s zomers en vooral in de oogsttijd waren zij nodig op de boerderij. ## Slachtoffers Voor Den Haag was dat geen reden om maatregelen te nemen. Wat wél zorgen gaf, was het werk in sommige fabrieken. Dat viel niet te combineren met school. Kinderen werkten bijvoorbeeld in sigarenfabrieken in Kampen of in handweverijen en glas- en aardewerkfabrieken. Dat was hard werken en soms gevaarlijk, maar volgens historica Schenkeveld „lijkt het er al met al op dat kinderen in deze moderne setting het werk voortzetten dat ze traditioneel in de bedrijfstak al hadden gedaan”. Halverwege de negentiende eeuw begonnen burgers zich zorgen te maken. Hoogleraar staatshuishoudkunde Simon Vissering, die later minister van Financiën zou worden, wilde dat de regering zou ingrijpen, omdat kinderen „magtelooze slachtoffers van de zorgeloosheid en de hebzucht hunner ouders” konden worden. Maar de liberale overheid vond dat niet nodig. Langzaam groeide de aandacht voor kinderarbeid. Vooral het boek ”Fabriekskinderen” van Cremer maakte indruk. Cremer beschreef jonge kinderen van een jaar of tien die in ongezonde fabrieken veertien, vijftien uur per dag werkten: „Die arme fabriekskinderen, ze worden vermoord naar ziel en naar ligchaam”. En dat terwijl in Engeland de overheid de kinderen wél beschermde: „Daar behoedt een schoone zegenrijke wet die arme, arme fabriekskinderen voor den ellendigen toestand, waarin zij hier verkeeren. Dáár zijn hunne werkuren minder in aantal; daar gaan ze ter schole en worden ze onderwezen, drie, ja vijf uren per dag.” ## Absoluut verbod Drie jaar voordat Cremer zijn boek publiceerde, had de overheid onderzoek gedaan naar kinderarbeid, maar met dat onderzoek was nauwelijks iets gedaan. Na de verschijning van ”Fabriekskinderen” werd een Staatscommissie ingesteld die na zes jaar onderzoek concludeerde dat het allemaal wel meeviel. Pas in 1871 veranderde er iets. Tweede Kamerlid Samuël van Houten kondigde op 23 november aan dat hij maatregelen wilde: „Welke leeftijd moet bepaald worden, of dit de 12-jarige moet zijn ofwel een vroegere, beslis ik nog niet, maar ik wensch aan den werkgever een absoluut verbod te stellen om kinderen beneden den te bepalen leeftijd in loondienst te nemen.” Thorbecke zag het anders: „Niet de fabrikant, maar de kinderen zullen het slagtoffer van het verbod wezen”. Toch deed Van Houten een paar maanden later een voorstel voor een wet die het ”in dienst nemen” van kinderen onder de twaalf jaar verbood. ## Gekortwiekt Van dat wetsvoorstel bleef niet veel over: de Tweede Kamer had zes dagen nodig om alle belangrijke onderdelen van de wet te schrappen. Het voorstel van Van Houten was te breed, vonden Kamerleden, omdat het niet alleen om werk in fabrieken, maar ook op het land ging. Het verbod op ”veldarbeid” en ”huiselijke diensten” verdween. Ook het onderdeel dat leerplicht in sommige plaatsen mogelijk maakte, sneuvelde. De gekortwiekte versie werd met een grote meerderheid van vierenzestig vóór en zes tegen aangenomen. Een halfjaar later werd de wet ”houdende maatregelen tot het tegengaan van overmatige arbeid en verwaarloozing van kinderen” van kracht. Het Kinderwetje van Van Houten was geboren. :::author_streamer 1::: Maar de wet had niet direct het gewenste effect. Het probleem was dat sommige kinderen niet ”in dienst” waren, zoals de wet verbood, maar gewoon hun ouders hielpen. Toen in 1887 een parlementaire enquêtecommissie onderzoek deed naar kinderarbeid, was de voormalige schoolopziener, journalist en politicus Kerdijk kritisch: „Een paar weken geleden sprak ik een jongetje van negen jaar, dat mij verzekerde dat hij elke morgen om vier uur à halfvijf ergens op de kade moest zijn om tabak te sjouwen. Daar werkte hij dan tot halfacht en ontving daarvoor vijf cents.” ## Arbeidswet Het kon nog erger. Een getuige vertelde de enquêtecommissie over de werktijden „in de waskaarsenfabriek van Hartogh”. De voorzitter vroeg: „Daar worden dus aankomende meisjes van 12 tot 18 jaar, want jongens werken daar niet, aan het werk gehouden van ’s ochtends zes tot 's nachts twaalf uur en soms nog een stuk van den nacht bovendien?” De getuige antwoordde: „Daar is het gebeurd dat zij vier en twintig en zes en dertig uren achtereen werkten.” „Hoe is dat mogelijk?” was de verbijsterde reactie van de voorzitter. „Voorverleden jaar is dat gebeurd,” luidde het antwoord. In 1889 stemde de Kamer voor de Arbeidswet, waarin het verbod op kinderarbeid werd uitgebreid: Onder de twaalf mocht er niet worden gewerkt, maar kinderen van dertien tot zestien mochten voortaan niet langer dan 58 uren per week en 10 uur per dag werken. De invoering van de Leerplichtwet in 1901, die kinderen verplichtte tot hun twaalfde naar school te gaan, maakte echt een einde aan kinderarbeid in Nederland. :::kader 1:::

Kinderwetje van Van Houten verbood werk onder de twaalf jaar

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Kinderwetje van Van Houten verbood werk onder de twaalf jaar

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram