Op zoek naar stilte

De doorgaande weg van Echt naar Koningsbosch behoort nog tot de gewone maatschappij. De oprijlaan van Abdij Lilbosch voert naar een andere wereld. Achter de poort van het klooster heerst de stilte. Niet drukkend, maar weldadig. Eeuwenlang kenden de Cisterciënzer monniken, ook bekend als Trappisten, de zwijgplicht. Die is opgeheven, maar de leefwereld van de monniken is er nog altijd een van stilte, naar de kloosterregel van Benedictus. Die begint met de woorden: „Luister, mijn zoon, met de oren van je hart.” Een informatieboekje in de eetkamer voor de gasten biedt een toelichting. „Alles wat de monnik doet, probeert hij luisterend te doen. Zo wordt heel ons leven een gebed.” Broeder Malachias (58) trad in 1982 in, vanuit het verlangen om „van meer nabij Christus te kunnen volgen en mijn leven toe te wijden aan het mysterie van God.” Stilte is daarin voor de abt van Abdij Lilbosch een wezenlijk bestanddeel. „Christus leeft in vele gestalten onder ons, maar een van de meest geprivilegieerde plekken om Hem te vinden, is de binnenkant van je leven. Daar gebeuren de dingen die er echt toe doen. De werkzaamheid van de Geest van Christus wordt vaak overstemd en overschaduwd door uiterlijke drukte en onze innerlijke afwezigheid.” ## Verstilling Terwijl de gasten vooral worden geraakt door het verschil tussen de hectiek buiten de abdijmuren en de serene sfeer erbinnen, is dat slechts een uitwendig onderscheid, onderstreept de trappist. „Het heeft weinig nut om uiterlijk stil te zijn als niet parallel daaraan een innerlijke verstilling plaatsvindt: van verlangens, behoeften, wensen, dromen...” Het wezen van stilte is voor de monnik gelegen in de gerichtheid van het hart op de aanwezigheid van God in het leven. „Het aanbrengen van uitwendige stilte is een eerste stap om daartoe te komen. Stilte is geen doel op zich. Ons doel is Christus. Volgens een oude monastieke formulering proberen we te verstillen in het Woord. Daarom zingen we in onze gebedsdiensten eindeloos vaak de psalmen, om ons hart erdoor mee te laten nemen. Niet wij moeten aan het Woord Gods werken; het Woord Gods moet aan ons werken.” > Broeder Malachias: "Het heeft weinig nut om uiterlijk stil te zijn als niet parallel daaraan een innerlijke verstilling plaatsvindt" Na 33 jaar ziet hij bij zichzelf vordering in het gericht zijn op God, maar niet in een gestaag opgaande lijn. „Het leven verloopt met golven. Wel heb ik mogen ontdekken dat God in de verstilling veel levendiger voor me is geworden.” Hij wil stilte geen voorwaarde voor een nauwe omgang met God noemen. „God is vrij in Zijn werking. Van onze kant is stilte wel een grote hulp. Helaas hebben we een aangeboren neiging om die te ontvluchten. We zijn verslaafd aan een leven buiten onszelf.” ## Oefening Toch ziet de abt het verlangen naar stilte toenemen. „Er is een toenemende interesse bij mensen om een paar dagen als gast met ons mee te leven. Dat vinden we prima, maar vaak zit er een oneigenlijke motivatie achter. Gasten komen bijtanken om er daarna weer voluit tegenaan te kunnen. Dat is een omdraaien van onze waarden. Ik hoop dat mensen door hun verblijf hier leren dat in de omgang met God hun eigenlijke bestemming ligt. Ieder die een beetje bewust de weg van God wil gaan, zal enclaves van stilte in zijn leven moeten inbouwen. Niet in de vorm van stille tijd die je weer volplempt met woorden, maar in stilte die zich richt op wat God tot ons wil zeggen.” Die innerlijke concentratie vraagt volgens de trappist gestadige oefening. „Voor veel mensen is het in het begin al moeilijk om één keer het Onze Vader met zuivere aandacht te bidden. Dat lukt nog het best in de morgenstond, als de dag nog maagdelijk is.” Vandaar dat de monniken al om half vijf hun eerste getijdengebed in de kapel zingen. „In de vroege morgen moet je een basis leggen voor de rest van de dag.” Dat kan ook buiten de abdij, benadrukt broeder Malachias. „Je moet het wel willen. Zonder inspanning bereik je niets. Dat geldt ook voor sport of het leren van een taal.” Zo mogelijk nog moeilijker is de oefening in de heilige kunst om de dag aan het eind ervan weer in de hand van God te leggen. „Dan kun je in stilte de nacht ingaan. Veel mensen nemen de last van de ene dag mee naar de volgende dag. Daardoor beginnen ze die al verkeerd.” ## Stilteweekend De zendings-diaconessen van Amerongen organiseren al tientallen jaren stilteweekenden. Zr. Anneke Kempers is verantwoordelijk voor de invulling, waarbij ze wordt bijgestaan door twee vrijwilligers. Ook in haar eigen leven signaleert ze het gevaar dat de tijd voor stilte ontbreekt. „Dan verlies je iets wezenlijks.” De protestantse gemeenschap, die nog zeven actieve leden telt, heeft daarom vaste momenten van stilte en bezinning ingebouwd. De zusters beginnen en eindigen de dag gezamenlijk met Bijbellezing en gebed in de stilteruimte Patmos. Eens in de maand hebben ze een stiltedag. Tijdens de stilteweekenden wordt gewerkt met een thema. De gasten komen op vrijdagavond. Op zaterdag zijn er een korte Bijbelstudie over het thema en een moment van lofprijzing en aanbidding. Een belangrijk element op zondagochtend is de ‘lectio Divina’. „We lezen een gedeelte dat bij het thema past en vragen de gasten welk woord hen heeft geraakt. In de rust van hun kamer denken ze daarover door. Waarom zijn ze juist door dit woord geraakt en wat kunnen ze ermee?” Op zondagavond delen de bezoekers wat ze hebben geleerd en is er opnieuw een moment van gebed en lofprijzing. De rest van de tijd brengen ze in principe zwijgend door: op hun kamer of in de natuur. De zusters hebben een stiltewandeling door het Amerongse bos uitgezet. Die kan worden gecombineerd met een wandeling in de gebedstuin achter het gemeenschapshuis, waar beelden en symbolen de wandelaar bepalen bij de weg die God met de mens wil gaan: van schepping tot herschepping. Zuster Anneke en haar helpers zijn alle dagen beschikbaar voor gesprek en gebed. „In de stilte komt heel veel los aan onrust en verdrongen gevoelens.” ## Gevulde stilte Het maandelijkse stilteweekend was het laatste jaar steevast volgeboekt. Veel gasten keren regelmatig terug, om zich opnieuw te laven aan de rust en de sfeer in het gemeenschapshuis van de Amerongse zusters. Opvallend is de gestage daling van de gemiddelde leeftijd van de bezoekers. Door de ‘lectio Divina’ op zondag hopen de zendings-diaconessen hun gasten een bruikbaar instrument voor de dagelijkse invulling van hun stille tijd mee te geven. Liever een kort Bijbelgedeelte lezen en overdenken dan plichtmatig een compleet hoofdstuk te lezen zonder aandacht, is het advies van zuster Anneke. „Het gaat erom dat je voeding ontvangt uit dat wat je leest.” Hoewel ze de stilte propageert, is de zendings-diacones met de huidige aandacht ervoor niet onverdeeld gelukkig. „Heel vaak wordt die gevoed door het oosterse denken. Bijbelse stilte is per definitie gevuld. Je bent altijd met z’n tweeën: God en jij. Het is stilte in de vorm van een relatie, niet in een ontledigen van je innerlijk. Dan ontstaat een gevaarlijk vacuüm, dat met van alles en nog wat kan worden gevuld. Daarom moet je goed opletten als je een stiltetraining gaat volgen of een klooster wilt bezoeken. Ook in een deel van de kloosters wordt zen-meditatie beoefend.” ## Oasedag Recent besloten de zendings-diaconessen ook stiltedagen te gaan bieden, onder de naam Oasedag. De eerste werd in februari gehouden, onder leiding van zuster Greet Verhoeven en Freek van Holten, algemeen manager van het Zendings-Diaconessenhuis. Het thema was ‘Uw genade is mij genoeg’. Het thema werd ’s morgens kort ingeleid. Daarna kon iedereen ermee de stilte in. Alle deelnemers kregen een kamer toegewezen, waar ze zich desgewenst konden terugtrekken. Het verlangen van zuster Greet is dat zo’n Oasedag mensen de rust geeft om Gods Geest in zich te laten werken. „Centraal staat het aloude Woord: Jezus Christus en die gekruisigd. Dat verkondigen we hier en daar moeten we het van hebben, ook in de stilte. Het mooie is dat wij verder niets hoeven te doen. God Zelf werkt aan de harten. Dat geeft een geweldige ontspanning.” Tegelijk vraagt het stil zijn om inspanning, weet zuster Anneke. „Het komt je niet aanwaaien. Stilte begint met discipline: momenten van rust inbouwen in je agenda. Je vindt dat heel duidelijk terug in de psalmen waarin de dichter aangeeft stil te willen zijn voor God en met God. Vervolgens moet je je oefenen in het laten bezinken van de dingen, in het bijzonder dat wat God tot je zegt door zijn Woord. Als mensen zeggen dat ze Gods stem niet horen, wijs ik hen op de Bijbel. Dat ís Zijn stem. Wij zijn gewend te discussiëren, maar we moeten leren om onze mond te houden en Gód tot ons te laten spreken.” ## Mirjam van der Vegt: „Ik ben het meest geïntrigeerd door stilte midden in de chaos” In de achterliggende jaren ontwikkelde publiciste Mirjam van der Vegt zich tot stiltetrainer. ‘Stiltegoeroe’, krijgt ze soms te horen, maar dat woord verafschuwt ze. „De kern van stilte is voor mij innerlijke vrede met God, door Christus.” Op 30 oktober werd in de Broerenkerk in Zwolle, tegenwoordig het domein van boekhandel Waanders, de glossy Stil gepresenteerd. Een magazine met onthaastende stickers en kaarten in plaats van advertenties. De initiatiefnemers, publiciste Mirjam van der Vegt en ontwerper Margreet Kattouw, speelden daarmee in op een nieuwe hype. In een dolgedraaide wereld zoekt een groeiende groep mensen naar stilte. Omdat ze die zijn ontwend, hebben ze daarbij hulp nodig. Vandaar de opkomst van een nieuwe specialist: de stiltetrainer. In christelijke kring maakte Mirjam van der Vegt op dit gebied naam. De oud-medewerkster van de EO biedt via haar website mirjamvandervergt.nl een breed scala aan materiaal en activiteiten voor stiltezoekers aan: van stilteavonden en stiltewandelingen tot een theateravond op weg naar stilte. Een individuele stiltetraining voor lichaam, ziel en geest kan desgewenst worden gecombineerd met een massage. Momenteel trekt de vrouwelijke stiltetrainer met musicus Ronald Koops door het land met de Stiltetour Herademen met de Psalmen. Daarvoor maakte Koops een speciale cd en schreef Van der Vegt een gelijknamig boek met stiltemeditaties bij veertig psalmen en reflectieve vragen. Eerder kwam ze met de Stiltelijn, waaronder Koester je hart. 40 stiltetips voor je leven en het Stiltedagboek vallen. Samen met Margreet Kattouw brengt ze onder de naam Switch to Silence „producten in woord en beeld die verrassing en verwondering oproepen”. ## Angst Door een ernstige burn-out, acht jaar geleden, werd de inwoonster van Utrecht letterlijk stilgezet. Tijdens de periode van gedwongen rust en de bijbehorende confrontatie met stilte ging ze zich in dit onderwerp verdiepen. „Ik ben het meest geïntrigeerd door stilte midden in de chaos.” Haar publicaties en trainingen zijn gebaseerd op de drie treden van stilte, zoals die zijn benoemd en beschreven door de trappisten van de Achelse Kluis. „Stilte is eerst herademen, daarna struikelen en vervolgens je bemind weten. Vanuit de oosterse hoek wordt stilte gepresenteerd als een middel om jezelf te verlossen, een religie op zich. Stilte vanuit christelijke hoek heeft heel andere wortels. De kern van stilte is voor mij innerlijke vrede met God, door Christus. Daarom hebben Bijbelteksten in mijn trainingen een grote plaats.” > "Stilte begint met discipline: momenten van rust inbouwen in je agenda" Tegelijk wil ze cursisten leren niet als een paard door te draven: letterlijk en figuurlijk. „In mijn trainingen bied ik handreikingen voor benedictijns timemanagement. Vooral jongeren zijn totaal vervreemd van momenten van rust en bezinning. Ze durven niet in hun eentje een stuk te gaan wandelen of op een terrasje te gaan zitten, vanuit een soort angst voor stilte.” ## Uw website wekt de indruk dat stilte een product is. „Stilte is niet te koop, maar de vanzelfsprekendheid ervan is helaas verdwenen. Daarom zoek ik mogelijkheden om het belang ervan aan de man te brengen. De commerciële kant staat daarbij voor mij niet voorop. Ik heb een goedbetaalde baan opgegeven om me hiermee bezig te kunnen houden.” ## Is het niet wat curieus om van stilte je werk te maken? „Ik ben de eerste om dat toe te geven. Het laat zien hoe onnatuurlijk onze samenleving is geworden. Typerend is het woord stiltelezing: praten over stilte. Het zou mooier zijn als we met elkaar een avond stil zouden kunnen zijn, maar de realiteit is dat dit tegenwoordig instructie en oefening vraagt. Naast mijn lezingen organiseer ik ook de Stiltetour en stilteweekenden; daar gaat het om het beleven van de stilte. Een kleine mini-retraite.” ## Hoe is de belangstelling voor uw stiltelezingen, stiltewandelingen en stiltetours? „Opvallend groot. Het publiek is heel divers. Mannen en vrouwen, jong en oud, hoog en laag opgeleid. Ik zie wel variatie per type cursus of activiteit. De stiltelezingen trekken voornamelijk vrouwen. Bij lezingen over burn-out zit de zaal vaak vol mannen. Het grootste deel van de cursisten heeft het gevoel vast te lopen met de agenda en ervaart een onvermogen om tot rust te komen. Daarnaast zijn er mensen die door omstandigheden heel veel stilte in hun leven kennen en daar niet mee kunnen omgaan.” ## De kloosters sterven uit. Vormen de activiteiten en producten van professionele stiltetrainers een alternatief? „Ik denk het wel. Het verdwijnen van de kloosters vind ik heel verdrietig, maar die ontwikkeling lijkt niet te keren. Er ligt nu voor de kerken een uitdaging om op dit vlak iets te betekenen. We mogen deze markt niet overlaten aan de aanhangers van oosterse religies. Een vriendin van me, die in een ziekenhuis werkt, krijgt via bedrijfstrainingen boeddhistische mindfulness aangeboden. Christelijke alternatieven zijn er nog veel te weinig. Het minste wat je als kerk kunt doen, is ook doordeweeks de deuren openzetten. Om mensen een plaats van stilte te bieden, in de hoop dat ze er ook toe komen om in de Bijbel te gaan lezen.”

Op zoek naar stilte

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Op zoek naar stilte

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram