Zo voelt het om voor het eerst te zingen, te preken of te spreken voor publiek

Podcast Terdege Vertelt: luister hieronder naar het eerste deel van dit artikel. :::embed_link 1::: - Tekst: Gisette van Dalen-Heemskerk, beeld: Renate Bleijenberg-van Leeuwen - Wie: ds. W.A. Zondag - Wat: predikant De koffie én de Deventerkoek staan klaar in de kleine consistorie van het monumentale kerkje van de gereformeerde gemeente in Deventer. Net als bijna twaalf jaar geleden, toen ds. W.A. Zondag hier zijn allereerste preek hield. „Er is hier ook echt niets veranderd”, merkt de Dordrechtse predikant op. „Veranderingen gaan hier niet zo snel”, zegt de koster met een glimlach. „Niemand mag weten weten waar je je eerste preek houdt, anders trekt dat nieuwsgierigen aan. Dus dat was ook zo toen ik in juni 2013 voor de eerste keer voorging. Ds. L. Blok zei: „Jij woont in Nunspeet, dus voor jou is Deventer wel geschikt.” „Niemand mag weten waar je je eerste preek houdt, anders trekt dat nieuwsgierigen aan. Dus dat was ook zo toen ik in juni 2013 voor de eerste keer voorging. Ds. L. Blok zei: „Jij woont in Nunspeet, dus voor jou is Deventer wel geschikt.” Onze dochter Rhodé was toen negen jaar. Ik heb haar meegenomen. Daar was ze trots op: het was ons geheimpje dat we naar Deventer gingen. We kwamen drie kwartier te vroeg aan. De kerk was nog dicht. Het werd een prachtige dag, de junizon scheen heerlijk. Daarom liepen we even richting de IJsselkade. In een tuin aan het einde van de straat waar de kerk staat, bloeiden prachtige rode rozen. Samen met Roosje, zo noemden we haar, heb ik daarvan staan genieten. Toen ik er net na al die jaren weer langsliep, sprongen de tranen me in de ogen. Die rozenstruik staat daar nog steeds, alleen bloeit hij nu nog niet … Toen we terugkwamen bij de kerk was de organist ook net gearriveerd. Hij zei: „Ik heb vanmorgen voor u gebeden, hoor.” Onze Roos mocht bij hem in de bank komen zitten. Een veilig plekje. Ik preekte die morgen over Psalm 40 vers 1 en 2. Die preek had ik al voor het curatorium gehouden.” Glimlachend: „Dus als er kritiek op zou komen, kon ik de luisteraars naar het curatorium verwijzen. ’s Avonds preekte ik uit Handelingen 8, over de kamerling. Toen voelde ik me iets moediger. De moeder van ds. W. Visscher uit Amersfoort zat ook in de kerk. Ze zei tegen haar zoon: „Hij was een beetje gespannen, maar het wordt wel een aardig domineetje.” Een aantal jaren later hield ik hier een oudejaarspreek. Ik stond na afloop samen met een oude vrouw bij de uitgang even te wachten. Toen zei ik tegen haar: „Ik heb hier mijn eerste preek gehouden.” Dat weet ik nog, zei ze. „Die preek heeft me zeer vertroost.” En ze begon zo te herhalen wat ik destijds gezegd had. Dat bemoedigt je dan zo, dat zo’n eenvoudig, eerste preekje toch gebruikt is. Inmiddels ben ik bijna tien jaar predikant. Toch blijf ik een bepaalde spanning houden. Je voelt jezelf een onnutte dienstknecht, en dat bedoel ik niet ‘vroom’. Maar wie ben ik? Ik ga met knikkende knieën richting de kansel. Hoe zal het gaan? De bewogenheid met de gemeente kun je niet zelf maken, die krijg je. Ik voel me altijd heel kwetsbaar als ik de kansel opga. Ik zou liever in de bank zitten en ontspannen naar een preek luisteren en zelf onderwezen worden. Maar als de dienst begint, is er een kantelpunt. Met het gebed onder aan de kansel begint het al anders te worden. Ik vraag daar altijd: „Heere, doe niet naar wat deze dienstknecht verdient, maar handel met mij naar genade.” Bij het preken zelf vliegt de tijd. Daarom let ik voortdurend op de klok. Vroeger veronderstelde ik dat mensen dachten: ”man, al ga je nog tien uur door”, maar dat is beslist niet zo. Tijdens een dienst zijn er regelmatig onverwachte voorvallen. De kunst is om daarmee wat ontspannen om te gaan. Zo is er een gemeente waar een jongeman met een beperking op toepasselijke momenten „amen!” roept. Ik heb weleens gezegd: „Je hebt gelijk, hoor. Amen.” Maar ik heb ook weleens gezegd: „Nee, ik ga nog even door.” Soms is het gewoon ronduit grappig wat er gebeurt. Onlangs sloeg ik per ongeluk de headset van mijn hoofd tijdens een dienst. En in Woerden heb ik het weleens gehad dat ik een psalm opgaf en dat ik er nog iets over wilde zeggen. De organist had dat niet door, dus die zette alvast in. Maar stopte toen gauw. Ik begon weer te spreken, maar toen zette de organist ook net weer in. En dat ging een keer of drie zo. Ja, dan zie je vanaf de kansel wel vrolijke gezichten. >„Ik voel me altijd heel kwetsbaar als ik de kansel opga. Ik zou liever in de bank zitten en ontspannen naar een preek luisteren” Ik heb altijd veel waardering gehad voor de preekstijl van ds. A. Moerkerken. Heel rustig, beeldend, schilderend met woorden. Ik praat van nature heel snel. Ik moest echt leren om, zoals hij dat kon, rustig te spreken, al moet je een stijl niet willen kopiëren. Qua inhoud en warmte in de prediking heb ik veel gehad aan ds. J.S. van der Net. Hij was als een lieve vader voor me. Ik mis hem echt, de laatste twee jaar zat hij links voor mijn neus. Hij had zo’n gunnende prediking. Buiten ons kerkverband heb ik veel gehad aan de preken van ds. P. den Butter. Onderweg naar Deventer heb ik er ook nog eentje geluisterd. Hij preekte heel gedreven. Je kunt merken dat hij heel bewogen met je ziel was. Professor A. de Reuver vind ik een heuse woordkunstenaar die je als luisteraar meeneemt en je aan het denken zet. Zelf probeer ik mijn luisteraars ook mee te nemen. Ik stel vragen en laat bewust stiltes vallen. Na een vraag als: „U kunt toch niet rustig doorleven?” moet je even stil zijn. Laat mensen even denken. Ik vind het mooi als ik reactie op gezichten zie, dat is in de ene gemeente meer het geval dan in de andere. Thomas Boston heeft een prachtig boekje geschreven: ”De kunst van mensen vangen”. Dus preken zoals een visser de vissen vangt, met geduld, met kennis van waar de vissen zitten. Wanneer is de beste gelegenheid om de hengel op te halen? Spreek ik de taal van de verschillende mensen die voor me zitten of meeluisteren? Ook in de prediking moet je de taal bezigen van een puber; van een oudere; van iemand die het goed weet, maar onbekeerd blijft; van een zoeker; van een geoefend christen. De luisteraars zitten er allemaal, met hun eigen pak, en daar moet je handen en voeten aan geven. Dat hoort ook bij de kunst van het vangen van mensen. Je moet je kunnen verplaatsen in iedereen. Van mijn vrouw heb ik weleens een standje gehad: Jij geeft altijd voorbeelden van mensen van jouw niveau, maar er zitten meer mensen in de kerk. Geef ook eens een voorbeeld van mensen die een beroep met hun handen uitoefenen. Sindsdien geef ik juist voorbeelden voor de doeners. En met een kinderlijk voorbeeld pak je iedereen. Het helpt daarbij overigens wel als je letterlijk kinderen voor je ziet zitten. Zo preekte ik onlangs met biddag over Elia, die naar de weduwe in Zarfath moest, in het hol van de leeuw. Toen heb ik aan de kinderen gevraagd of ze weleens in de dierentuin zijn geweest. „In de Tweede Wereldoorlog hing er een bord in de dierentuin: ”verboden voor Joden”. Maar wisten jullie dat ze er wel waren? Ze zaten verstopt in het wolvenhuis, in de apenrots. De SS’ers keken er naar de dieren, ze wisten niet dat de Joden en de verzetsstrijders gewoon voor hun neus zaten.” De kinderen vonden het geweldig. Op die manier zuig je ze de preek in. Dat is het ambachtelijke van preken, dat je er bent voor iedereen. Aan de andere kant maakt dat je ook kwetsbaar. Mensen kunnen heel snel je preek afkeuren. Dat doen ze ook erg makkelijk. Soms vraag ik dan: „Welk handboek homiletiek heeft u erbij gepakt? Want u moet wel weten waarom u iets afkeurt. Je zegt toch ook niet zomaar tegen een bakker dat het brood niet goed gebakken is?” Opbouwende kritiek is altijd welkom. Vaak moet je ook doorvragen. Vraag bijvoorbeeld eens aan tien mensen wat ze met diepgang in een preek bedoelen. Je krijgt tien verschillende antwoorden. De een bedoelt het persoonlijke, de ander bedoelt dat er veel gezegd wordt over de grondtaal en allerlei mogelijke uitlegvarianten. Weer een ander vindt dat je diep gaat als er wat emotie bij de predikant te bespeuren is. Het gaat ook om de grondhouding van degene die kritiek geeft. Wil je alleen maar horen wat je zelf vindt dat gezegd moet worden? Een preek is geen betoog, geen lezing. Het is de ”bediening van de verzoening”. Vaak denk ik op de kansel aan Calvijn, die daarvan zegt dat tijdens de prediking het reinigend bloed van Christus druppelt op verslagen harten. Kijk, dáár zie je naar uit. Dat de prediking mensen doet uitroepen: „Wat moet ik doen om zalig te worden?” En dat ze onder de prediking mogen gaan eten van het levende Brood dat uit de hemel is neergedaald. Als ik dát terughoor, spring mijn hart op van vreugde.” :::inline_image 1::: - Tekst: Jacomijn Ariakhah, beeld: Renate Bleijenberg-van Leeuwen - Wie: Margreet Rietveld - Wat: klassiek sopraan „De eerste keer dat ik voor publiek optrad, zat ik op een kinderkoor. De dirigente zocht solozangers. Het meisje naast mij wilde niet. Toen ze mij vroeg, wilde ik ja zeggen, maar dat leek me niet cool, dus werd het nee. Later kreeg ik daar spijt van. Ik hield van zingen en het leek me best leuk om dat alleen te doen. Dus ik ben er toch mee akkoord gegaan. Voordat die uitvoering begon, heb ik thuis geoefend. Toen ontdekte mijn vader: „Hé, Greet kan zingen.” Ik ben op mijn tiende op zangles gegaan en daarmee doorgegaan. Die eerste keer als solist bij het kinderkoor herinner ik me nog goed. Ik denk dat ik ”Blijf bij mij, Heer” moest zingen en stond daar met trillende knietjes, zo zenuwachtig was ik. Aan de buitenkant zag je niets, maar vanbinnen stierf ik duizend doden. Optreden voor publiek went nooit. Al weet ik niet of collega’s dezelfde spanning voelen voor een optreden. In de professionele wereld is het vaak not done om het met elkaar daarover te hebben. Ik ben een stresskip en een ongelooflijke perfectionist. Als er aan het begin van een concert twee dingen misgaan, kan ik zo in een negatieve spiraal terechtkomen. >„Aan de buitenkant zag je niets, maar vanbinnen stierf ik duizend doden” Tegelijkertijd is zingen voor mij wel minder spannend geworden dan vroeger. De angst die ik als kind, puber of student soms voelde, heb ik niet meer. Op een gegeven moment raak je zo bekend met stemtechniek, dat je erop durft te vertrouwen dat de tonen er gewoon goed uitkomen. Ik maak een plan van aanpak in mijn hoofd, en daar focus ik me op. Als ik bij de eerste toon voel dat het lukt, is vaak het hele concert geslaagd. Ik kan wel onzeker worden als ik een stuk moet zingen waar ik tegenop zie, omdat het bijvoorbeeld technisch moeilijk is of niet zo bij mijn stem past. Of als ik met mensen werk die heel kritisch zijn en me niet het gevoel geven vertrouwen in me te hebben. Daar ga ik slecht van functioneren. Ik heb ook eens een collega gehad die vijf minuten voordat we op moesten tegen me zei: „Interpretatie, dat heb je nog niet echt, hè?” Zingen is heel kwetsbaar. Je kunt je niet achter een instrument verschuilen. Ik ben al blij als ik een boek vast kan houden, zodat ik weet wat ik met mijn handen kan doen. Bovendien hoor je spanning gelijk terug in een zangstem. Luisteraars merken er vaak niets van, maar als ik echt gespannen ben, horen mijn collega’s dat wel. En om eerlijk te zijn vind ik hun mening belangrijker dan die van de zaal. >„In Brabant kijken ze vaak al met een glimlach naar me voordat ik nog maar een noot gezongen heb” Wat helpt tegen de spanning, is de interactie met het publiek. Soms zitten de mensen heel ernstig naar me te kijken. Dan kan ik niet peilen wat ze ervan vinden. Of ze zitten veel op hun telefoon. Dan denk ik weleens: Hallo, ik sta hier heel hard te werken en registreer echt wel wat er in de zaal gebeurt. Het inspireert als mensen met hun lichaamstaal laten zien dat ze het mooi vinden. Op de Veluwe kunnen mensen soms wat streng en wantrouwend naar me kijken. In Brabant kijken ze vaak al met een glimlach naar me voordat ik nog maar een noot gezongen heb. Tegelijkertijd zeggen de gezichtsuitdrukkingen van het publiek niet alles. Ik heb weleens huilend in de auto gezeten omdat ik het gevoel had dat ik megaslecht had gezongen en het publiek het helemaal niets had gevonden. Maar het tegendeel bleek waar. Je kunt mensen met muziek onwijs diep raken zonder dat aan de buitenkant te zien. Mijn hoofd kan wat dat betreft op de loop gaan met me. Ik heb geleerd om tegen mezelf te zeggen: Je voelt nu wel van alles, maar kom op, ga gewoon muziek maken. Bij muziekstukken die ik al vaak gezongen heb, zoals de ”Mattheüs Passion”, laat ik me niet meer zo snel gek maken. Zo’n stuk zit zo in mijn spieren dat ik er volledig mee op mijn gemak ben en erg kan genieten van het muziek maken. Vorig jaar had ik voor het eerst in mijn carrière veel last van mijn stem, doordat ik te druk was. We hebben twee kleine kinderen, ik werkte lange dagen als docent op het Van Lodenstein College in Barneveld, ’s avonds gaf ik vaak nog zangles en ik vond alles even leuk. Maar op een gegeven moment werd ik hees. De kno-arts ontdekte stresspuntjes op mijn stembanden en adviseerde me meer rust te nemen. Sindsdien gaat het weer. Maar ik weet nog hoe spannend die periode was, dat je er ineens niet meer op kunt vertrouwen dat de juiste klank er is. Sinds die stemproblemen ben ik op advies van mijn zangdocent naar een sportpsycholoog gegaan. Die traint mij als zanger in het mentaal voorbereiden op een prestatie en leert me hoe ik mijn spieren onder spanning juist kan óntspannen.” :::inline_image 2::: - Tekst: Huib de Vries, beeld: Jeroen Liebers - Wie: Elbert Geuze - Wat: hoogleraar neurowetenschap van stress en psychotrauma Met college geven was prof. dr. Elbert Geuze (45) vertrouwd. Dat doet de inwoner van Uddel, hoofd van het Expertisecentrum Militaire Geestelijke Gezondheidszorg, al zo’n zestien jaar. Een oratie houden is een ander verhaal, letterlijk en figuurlijk. Dat besefte hij vanaf zijn benoeming tot hoogleraar aan de Universiteit Utrecht per 1 november 2023. Op 5 november 2024 sprak hij zijn inaugurele rede uit, dus de voorbereidingstijd was ruim. „De bedoeling is dat je in de oratie je visie geeft op het vakgebied waarvoor je bent aangesteld, toelicht hoe je tot die leeropdracht bent gekomen en aangeeft wat je belangrijke onderzoeksthema’s vindt. Tijdens de rede mag niemand je onderbreken, dus je kunt ongestoord zeggen wat je al langer naar voren wilde brengen. Mijn collega prof. Jim van Os, voorzitter van de Divisie Hersenen van het UMC Utrecht, adviseerde me daar gebruik van te maken. Ik heb voor mezelf een lijstje met onderwerpen gemaakt, zoals het gebrek aan bescheidenheid in de wetenschap. Er wordt te veel geroepen en te weinig met elkaar gesproken en naar elkaar geluisterd.” Geuze sprak de rede uit in de aula van de Universiteit Utrecht, ooit de kapittelzaal van de Utrechtse Dom, waar in 1579 de Unie van Utrecht werd gesloten. „Omdat de aula maar 175 zitplaatsen heeft, moest ik keuzes maken. Mijn eigen onderzoeksgroep telt al zo’n vijfentwintig man, de oud-promovendi zijn er pakweg tien. Het gaat best hard.” De nieuwe hoogleraar gaf zijn oratie de titel ”Inzicht”. „Ik heb veel onderzoek verricht met beeldvormingstechnieken. Die geven inzicht, waarmee toekomstig onderzoek in zicht komt. Alles wat ik wilde zeggen, kon ik aan dat ene woord ophangen.” Belangrijk was voor Geuze dat de rede behalve leerzaam ook boeiend zou zijn. „Vaak zijn oraties saaie, droge opsommingen. Zo wilde ik het dus niet.” Bewust zocht hij naar een aansprekend begin. Hij koos het verhaal over zijn eigen doorgemaakte trauma. Met een vriendje werd hij bedolven onder een muur die was omgewaaid door hevige wind. De bouwplaats was vanwege de weersomstandigheden verlaten. Uren later werden ze gevonden. Zijn vriendje was al overleden, de jonge Elbert was buiten bewustzijn door ernstig hersenletsel. Dat hij zelf dat ventje was, werd zijn hoorders pas aan het einde van de passage duidelijk. „Omdat ik die verteltechniek mooi vind, maar ook om het tot de laatste paar zinnen emotioneel op afstand te houden. Ik schaam me niet voor mijn emoties, maar tijdens de oratie wilde ik ze onder controle houden. Ik voorzag de impact op de zaal, waar ook de ouders van mijn overleden vriendje zaten. Hen en mijn ouders had ik vooraf op de hoogte gesteld, om ze er niet mee te overvallen. Ook onze eigen kinderen waren geëmotioneerd, dat was ontroerend om te zien. Nadien gaf het mooie en waardevolle gesprekken binnen het gezin.” >„De oratie was echt het hoogtepunt in mijn wetenschappelijke loopbaan” Hij eindigde zijn inaugurele rede met een dankwoord aan „mijn lieve vrouw Evelinda”, die kort daarvoor een ingrijpende operatie onderging, waarna hij afsloot met dank aan God. Dat deed hij met de titel van een cantate van Johann Sebastian Bach. ”Wir danken dir, Gott, wir danken dir”. Aansluitend bracht de universiteitsorganist dit werk ten gehore. Twee collega’s van Geuze hadden het verhaal vooraf doorgelezen op de inhoud, zijn echtgenote op spelling en grammatica. „Omdat ik in Canada ben opgegroeid, is die kant van de Nederlandse taal niet mijn sterkste punt. Aan Evelinda heb ik de oratie als eerste voorgedragen.” De kersverse hoogleraar ging ontspannen naar het spreekgestoelte. „Ik vond het leuk om een keer de gelegenheid te krijgen voor familie, vrienden en gemeenteleden, maar vooral voor mijn collega’s, een goed verhaal te houden. Dat ik het zó leuk zou vinden, had ik niet voorzien. Na afloop kreeg ik heel mooie, warme reacties, ook reacties die tot een gesprek over de betekenis van het geloof leidden. Het was echt het hoogtepunt in mijn wetenschappelijke loopbaan.” Lachend: „Ik kijk nu al uit naar mijn afscheidsrede.”

Zo voelt het om voor het eerst te zingen, te preken of te spreken voor publiek

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Zo voelt het om voor het eerst te zingen, te preken of te spreken voor publiek

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram