Zoeken naar Gods weg bij onvruchtbaarheid

Met meer dan gemiddelde belangstelling volgde ds. B. Labee de recente gedachtewisseling in het Reformatorisch Dagblad over ivf, in de volksmond reageerbuisbevruchting. Een artikel van de hervormde dr.M. Klaassen over dit onderwerp riep reacties op van onder anderen voormalig arts Alie Hoek-van Kooten.

De predikant van de gereformeerde gemeente te Veenendaal, vader van drie adoptiekinderen en drie pleegkinderen, weet uit persoonlijke ervaring van de problematiek van onvruchtbaarheid. Samen met zijn vrouw betrad hij jaren geleden de medische molen. „Dat is eenmoeilijke en eenzame weg."

De voorlichting door de artsen was destijds heel optimistisch, terwijl de slagingskans helemaal niet zo groot is. Over de enorme psychische belasting die zo’n traject met zich meebrengt, werd nauwelijks gesproken, terwijl kinderloze echtparen al veel spanning kennen op het terrein van de seksualiteit. De maandelijkse teleurstelling als er opnieuw geen zwangerschap is, legt een druk op de geslachtsgemeenschap. Het is ongelooflijk belastend als een gynaecoloog dan ook nog eens gaat voorschrijven wanneer de gemeenschap moet plaatsvinden. Artsen zouden veel meer oog moeten hebben voor die psychische component. Dan heb ik het nog niet over de medische risico’s van hormoonbehandelingen en gezondheidsproblemen die bij ivf-kinderen vaker voorkomen dan bij kinderen die op natuurlijke wijze zijn verwerkt.”

Douma en Velema Op grond van zijn eigen ervaringen weet de predikant hoe de ene stap gemakkelijk tot de volgende leidt. „Over kunstmatige inseminatie met zaad van de eigen echtgenoot wordt in ons kerkverband niet helemaal afwijzend gesproken. Toch kan ook daarbij al de vraag bovenkomen of je er goed aan doet. Een man vertelde me dat hij in het ziekenhuis bij de balie een potje kreeg en naar een donker kamertje werd gebracht om daar een zaadlozing op te wekken. Er lagen wat boekjes met een bijna pornografisch karakter. Ben je eenmaal zo technisch met de seksualiteit bezig en heb je al veel onderzoeken en behandelingen gehad, dan valt het niet mee om het traject te stoppen en is ivf een aantrekkelijke optie.”

De ”proliferoute”, waarbij slechts één eicel wordt bevrucht zodat er geen embryo’s verloren gaan, was er destijds nog niet. Dat bracht het echtpaar Labee uiteindelijk tot de conclusie dat ivf geen begaanbare weg was. „Nadat een arts ons deze behandeling adviseerde, hebben we zelf alles op een rijtje gezet met informatiemateriaal dat we verzamelden.”

Bij de medische en ethische oriëntatie maakte het paar gebruik van de in 1991 gepubliceerde studie ”Reageerbuisbevruchting verantwoord?”, een uitgave in de Lindeboomreeks waaraan de toen in reformatorische kring toonaangevende ethici J. Douma en W.H. Velema meewerkten. Douma zag binnen strakke kaders ruimte voor ivf, Velema wees de behandeling af vanwege de vertechnisering van de voortplanting en alle consequenties daarvan.

:::photo_gallery 1:::

Fijnzinnig Het standpunt van Velema vond Labee het meest overtuigend. „Ik denk mede door mijn opvoeding. Mijn ouders hebben ons altijd voorgehouden dat we moeten leven uit de hand van de Heere. Daarom was ook vaccinatie een taboe. Biddend om wijsheid hebben we rust gevonden in de overtuiging dat ivf voor ons geen begaanbare weg was.”

De predikant wil zijn eigen standpunt niet opdringen aan mensen die zich kunnen vinden in het standpunt van Douma, dat is overgenomen door ziektekostenverzekeraar Pro Life. Die vergoedt intracytoplasmatische spermainjectie, waarbij één sterke spermacel wordt geïnjecteerd in de eicel.

Van groot belang, zeker bij dit onderwerp, is voor de Veenendaalse voorganger een fijnzinnige houding. „Het verdriet door kinderloosheid kan moeilijk worden overschat. Dat verdriet maakt het min of meer logisch dat echtparen gaan onderzoeken wat medisch mogelijk is. Onze adoptiekinderen en pleegkinderen zijn ons zeer dierbaar, maar er blijft een litteken.”

Augustinus De Rooms-Katholieke Kerk wijst ivf af, een opmerkelijk gegeven gezien het feit dat deze kerk de voortplanting eeuwenlang als voornaamste doel van het huwelijk zag. „Daarmee werd de lijn van Augustinus gevolgd”, doceert dr. Lambert Hendriks, rector van het Grootseminarie Rolduc en docent moraaltheologie aan deze rooms-katholieke priesteropleiding in Kerkrade. „In de 20e eeuw brak het inzicht door dat de plaats van de liefde in het huwelijk bij Augustinus te veel onderbelicht bleef.”

Het Tweede Vaticaans Concilie bracht een correctie aan in de kerkelijke opvatting over het huwelijk. „Dat wordt nu getypeerd als een liefdesverbond tussen man en vrouw dat uiteraard, in de letterlijke zin van het woord, gericht is op het voortbrengen en opvoeden van kinderen. Beide aspecten van het huwelijk zijn zo in één zin samengevat.”

Het opheffen van lichamelijke barrières en het stimuleren van de vruchtbaarheid bij echtparen waar geen spontane zwangerschap optreedt, waardeert Hendriks positief. „Daarmee gebruik je de inzichten en verworvenheden van de wetenschap om ervoor te zorgen dat echtparen op gewone wijze een kind kunnen verwekken. De ethische grens ligt daar waar de gemeenschap tussen man en vrouw en in het bijzonder de conceptie wordt vervangen door een techniek.”

Geschenk De afwijzing van ivf door de Rooms- Katholieke Kerk berust volgens Hendriks op twee pijlers. In de eerste plaats de visie op de seksualiteit. „De enige manier die waardig genoeg is om menselijk leven door te geven, is die van de gewone seksuele gemeenschap. Menselijk leven komt als een geschenk voort uit de onvoorwaardelijke liefde tussen man en vrouw. Die uit zich in de geslachtsgemeenschap, een lichamelijke uitdrukking van dat wat ook op geestelijk niveau plaatsvindt: de gave van jezelf aan de ander.” Binnen deze visie op seksualiteit kun je niet zomaar een bepaald element isoleren, in het geval van ivf de conceptie, stelt Hendriks. „Vanuit dezelfde overwegingen wijst de Rooms-Katholieke Kerk anticonceptie af. Je kunt niet zeggen: „Ik geef me helemaal aan mijn echtgenote, maar het aspect van de vruchtbaarheid halen we er even tussenuit.” De visie op ivf en die op anticonceptie hangen fundamenteel met elkaar samen. In beide gevallen verdwijnt het geschenkkarakter van het leven. Je bent zelf de bewerker van nieuw leven of degene die de vorming van nieuw leven voorkomt. Dat doet geen recht aan wie de mens is: gewild en geschapen door God.”

Een tweede reden om ivf af te wijzen, is voor de Rooms-Katholieke Kerk de vernietiging van embryo’s bij het reguliere ivf-traject. „Beschouw je het menselijk leven vanaf de conceptie als beschermwaardig, dan ligt daar al meteen een probleem.”

Maakbaarheidsgedachte De formele kerkelijke opvatting heeft weinig invloed op de praktijk, erkent Hendriks. „Nog niet zo lang geleden raakte ik in gesprek met iemand die bezig was met een ivf-traject. Ze had totaal niet het idee had dat ze daarmee iets verkeerds deed en sprak er zonder enige gene over.”

De soms klakkeloze acceptatie van ivf staat voor de rector van Rolduc niet los van de maakbaarheidsgedachte die ook onder christenen diep wortel heeft geschoten. „Daardoor willen we alles naar onze hand zetten en kunnen we moeilijk omgaan met tegenslag. Dat zie je op allerlei terreinen. Dat wat technisch mogelijk is, wordt toegepast zonder dat mensen de consequenties ervan overzien.”

Typerend is voor de rooms-katholieke moraaltheoloog het dilemma dat hem nog niet zo lang geleden werd voorgelegd door een echtpaar. „Deze mensen hadden een kind gekregen via ivf en werden na enige tijd door het ziekenhuis op de hoogte gesteld van het feit dat ze de ingevroren embryo’s daar niet langer wilden bewaren. Dat maakte die ouders heel verdrietig, omdat ze zich toen pas realiseerden dat het om menselijk leven gaat. Uit een van die gekweekte embryo’s was hun kind voortgekomen.”

Binnenskamers Op grond van de cijfers –anno 2019 wordt 1 op de 30 kinderen verwekt via ivf– vermoedt ds. Labee dat zijn grote gemeente ivf-kinderen telt. „Ik moet eerlijk zeggen dat ik er niet naar vraag en het is me in al die jaren ook nooit gemeld.” Het geeft voor de predikant aan hoezeer echtparen dit thema binnenskamers houden en willen houden. „Ik heb hier wel geregeld mensen die me vertellen dat ze een andere seksuele gerichtheid hebben. Die drempel is blijkbaar lager, dat zegt wel wat.”

De predikant verklaart het voor een deel uit angst voor reacties uit de omgeving. „Vorig jaar werd ik benaderd door een echtpaar uit een ander kerkverband. Deze mensen hadden in de familiekring bekendgemaakt dat de vrouw zwanger was geraakt dankzij ivf. Een naast familielid zei onmiddellijk: „Dan erken ik je kind niet.” Vervolgens kregen ze het advies niets tegen de dominee te zeggen, omdat die dan waarschijnlijk hun kind de heilige doop zou onthouden. De nood van deze mensen heeft me diep geraakt. Een tweede reden voor het verzwijgen van een ivf-behandeling is mogelijk innerlijke twijfel over de juistheid ervan. Die onzekerheid zal bij een aantal paren zeker een rol spelen.”

Sneeuwvlokadoptie De Veenendaalse predikant volgt nauwgezet de medische ontwikkelingen op dit gebied. Zeker nu hij als docent verbonden is aan de Theologische School van de Gereformeerde Gemeenten, waar hij liturgiek, poimeniek (pastorale theologie) en ethiek doceert. „Afgelopen schooljaar voerden we op de school een heel boeiende discussie over ivf. Net als ik hadden de studenten, onder wie twee voormalige medisch specialisten, grote bedenkingen, ook bij de methode die door Pro Life wordt vergoed. Vanwege de maakbaarheidsgedachte die achter ivf schuilgaat en het losmaken van de band tussen voortplanting en seksualiteit. Tegelijk wilde niemand de deur radicaal op slot doen. We moeten bij dit onderwerp ruimte laten voor de eigen beslissing van mensen, waarvan je hoopt dat ze die met gebogen knieën nemen. Dat is ook de lijn van de in de jaren 90 van de vorige eeuw opgestelde medisch-ethische handreiking voor ambtsdragers van de Gereformeerde Gemeenten.”

De Netherlands Reformed Congregations, de Amerikaanse zusterkerk van de Gereformeerde Gemeenten, sprak zich op synodaal niveau wel uit tegen alle vormen van ivf. Dit mede naar aanleiding van de discussie rond de zogeheten sneeuwvlokadoptie, waarbij vrouwen een ingevroren embryo van een echtpaar dat het reguliere ivf-traject volgde bij zichzelf laten inbrengen om vernietiging ervan te voorkomen. „Consequent doorgeredeneerd moet afwijzing van alle vormen van ivf ertoe leiden dat tegen echtparen die er wel voor kiezen kerkelijke maatregelen worden genomen”, constateert ds. Labee. „Wij laten het al dan niet aanvaarden van ivf over aan het geweten van deze mensen.”

Zijn studenten adviseert hij grote voorzichtigheid te betrachten bij het pastoraat aan kinderloze echtparen. „Trek niet een te grote broek aan, zeker niet als je zelf gezegend bent met een gezin. Heel treffend en herkenbaar vond ik de bijdrage van dr. Janneke de Man-van Ginkel in de gedachtewisseling die in het RD plaatsvond. Dr. Klaassen was wel erg stellig in zijn oordeel over ivf. Aan de andere kant mag onze pastorale bewogenheid er nooit toe leiden dat we buiten de Bijbelse kaders gaan. Dat is een reëel risico. Naar beide kanten is behoedzaamheid nodig.”

Met twee medepredikanten werkt de docent ethiek van de Theologische School in Rotterdam aan een boekje over alle medisch-technische ontwikkelingen rond de voortplanting. „Die raken ook onze kring. Recent kreeg een predikant binnen mijn kerkverband de vraag of het Bijbels gezien juist niet wenselijk is dat je draagmoeder wordt van een niet geplaatst embryo, om het te beschermen. Wij zij nu bezig met het wegen van alle aspecten die de voortplantingsgeneeskunde betreffen, waarbij ik eerlijk moet zeggen dat daar ook binnen ons kerkverband verschillend over wordt gedacht. In de notitie willen we een handreiking geven aan betrokkenen die voor Gods aangezicht over deze zaken nadenken.”

Vuurbang Kunstmatige anticonceptie wordt binnen de Gereformeerde Gemeenten formeel afgewezen, omdat hierbij seksualiteit wordt losgemaakt van de voortplanting. In zijn bijdrage voor het RD stelde dr. M. Klaassen dat dit ook bij ivf het geval is, zij het in omgekeerde vorm. De voortplanting wordt losgemaakt van seksualiteit. „Daarmee heeft hij een punt”, erkent ds. Labee. „Het verschil is flinterdun, al wil ik beide niet op één hoop gooien. De kardinale vraag is welke verworvenheden van de moderne wetenschap toepasbaar zijn binnen een Bijbels kader. Je kunt iets te snel afwijzen, het kan ook gebeuren dat je bij nader inzien moet constateren dat je te veel ruimte hebt gelaten voor bepaalde zaken. Persoonlijk zou ik de weg van ivf niet durven gaan, maar zoals ik er nu in sta durf ik tegen echtparen die anders beslissen niet te zeggen dat ze hiermee tegen Gods wil ingaan.”

Duidelijk is dat de gereformeerde gezindte destijds vooral het standpunt van Velema deelde, terwijl nu het standpunt van Douma normatief lijkt of zelfs als te strikt wordt ervaren. „Bij Douma proefde je nog de aarzeling, die kwam ik in het artikel van mevrouw Hoek-Van Kooten in het RD niet meer tegen.” Een bijkomende zorg van ds. Labee is, dat de stap van conceptie in een laboratorium naar genetische aanpassing van het embryo een kleine is. „Daar ben ik vuurbang voor. De ontwikkelingen op dit gebied doen me duizelen. Dat versterkt me nog in mijn persoonlijk mening dat we weg moeten blijven van ivf.”

Bezinning Dr. Hendriks pleit net als dominee Labee voor bescheidenheid in het spreken met kinderloze echtparen die voor ivf kiezen. „Tegelijk moeten we in zo’n gesprek niet schromen om de vraag te stellen of alles wat kan, wel zo goed is voor de mens. Er zou wat dat betreft een grotere terughoudendheid moeten zijn dan nu aan de dag wordt gelegd. Niet alleen vanwege eventuele risico’s, maar vooral vanuit de visie op het menselijk leven. Het meest verontrustend vind ik dat de medisch-technische ontwikkelingen veel sneller gaan dan de bezinning erop. Juist christenen moeten zich opwerpen als beschermer van dat wat menselijk is. Ik probeer kinderloze echtparen altijd te laten zien dat ze hun liefde ook op een andere wijze kunnen geven dan aan eigen kinderen. Er ligt een complete mensheid om ons heen.”

Een kind dat via ivf is verwekt, mag onder geen beding de dupe worden van de beslissing van de ouders, vindt de rooms-katholieke theoloog. „Het geeft geen pas om zo’n kind het doopsel te onthouden. Ook dit kind is een mens door God gegeven, zij het langs een weg waaraan bedenkelijke kanten zitten.” Hij is evenmin een voorstander van kerkelijke maatregelen tegen echtparen die voor ivf kiezen. „Mensen gaan vaak wegen die schuren met het evangelische ideaal. Zeker bij zo’n persoonlijk onderwerp past grote voorzichtigheid. Laat de houding van Jezus in de omgang met mensen ons tot voorbeeld zijn.”

Beeld : Tineke van der Eems

Zoeken naar Gods weg bij onvruchtbaarheid

Ontvang onze nieuwsbrief

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Zoeken naar Gods weg bij onvruchtbaarheid

Ontvang onze nieuwsbrief

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram