Pedagogiek vanuit de Bijbel met prof. dr. Jan Waterink

Leren doet hij graag en goed. Op de dorpsschool slaat de jonge Jan een klas over en als hij na het gymnasium en de theologische school eenmaal predikant in Appelscha is, blijft hij studeren. Hij doet onderzoek naar het godsdienstige leven in de omgeving en publiceert daarover. Befaamd wordt het verhaal dat hij vanuit zijn volgende woonplaats, Zutphen, anderhalf jaar lang met grote regelmaat per goederentrein naar Bonn op en neer reist. Naast zijn werk als predikant volgt hij daar colleges sociale geografie. Niet eens veel later promoveert hij cum laude tot doctor in de godgeleerdheid aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). Vijfendertig jaar lang bekleedt hij vervolgens aan diezelfde universiteit twee hoogleraarschappen (pedagogiek en catechese). De praktijk verliest hij echter nooit uit het oog. Niet voor niets heet het tijdschrift dat Waterink in 1934 opricht: ”Moeder: practisch tijdschrift voor de vrouw in het gezin”. In een artikel voor Driestar hogeschool zal historicus, jurist en publicist Pieter Verhoeve tachtig jaar later schrijven: „Dit magazine bood voorleesverhalen, kledingpatronen, recepten, medische informatie en een veelgelezen opvoedingsrubriek van Waterink zelf. Daarmee liet Waterink zien dat hij als geen ander de gave bezat om wetenschappelijke inzichten om te zetten in pasmunt voor alledag.” ## De kant van het kind Hoewel hij zelf kinderloos blijft, kloppen ouders en andere opvoeders graag bij Waterink aan voor adviezen. Niet alleen met vragen over moeilijk opvoedbare of laag-intelligente kinderen kunnen de mensen bij hem terecht, de professor test bijvoorbeeld ook de jonge prinses Beatrix. Wat opvalt, is dat de pedagoog met zijn goede raad vaak de kant van het kind kiest. Bekend wordt het voorbeeld van een vader die een lezing van Waterink bezoekt en tijdens de pauze vertelt dat zijn zoontje in bed erg bang is. Een psycholoog die hij met het kind bezocht, heeft hem aangeraden voortaan het licht op de overloop uit te doen en de slaapkamerdeur op slot. Wat Waterink daar nu van vindt, wil de vader weten. Het antwoord: „Ga zo snel mogelijk naar huis, doe het licht op de overloop aan en zet de slaapkamerdeur open!” Op die manier neemt hij het nogal eens voor kinderen op en legt hij de bal bij de ouders: Lastig gedrag? Krijgt het kind wel genoeg aandacht? Gestolen? Hoeveel zakgeld geef jij je zoon eigenlijk? Leugens? Ben je soms te streng? Hij heeft respect voor het kind en hamert er dan ook op dat het met respect benaderd dient te worden. Hij blijft bovendien benadrukken dat volwassenen zich moeten inleven in hun kinderen, hen moeten vertrouwen en zelf betrouwbaar en authentiek dienen te zijn. Bij alles wat hij opvoeders meegeeft, is dit zijn uitgangspunt voor hun taak: „De vorming van de mens tot zelfstandige, God naar Zijn Woord dienende persoonlijkheid, geschikt en bereid al de gaven, die hij van God ontving, te besteden tot Gods eer en tot heil van het schepsel, in alle levensverbanden, waarin God hem plaatst.” :::inline_article 1::: ## Behoefte aan gezag In tegenstelling tot sommige seculiere pedagogen kent Waterink een grote rol toe aan de opvoeder. Zo stelt hij in zijn boek ”De wet van God in de opvoeding” dat een kind een innerlijke behoefte heeft aan autoriteit waarop het kan steunen. Wie –liefdevol– gezag uitoefent, biedt het kind houvast. Die liefde geldt wat Waterink betreft het kind, maar ook zijn Schepper: „Steeds moet het zo zijn, dat uit de levensvolheid van de opvoeder het kind levende levensleiding en levensvervulling ontvangt.” In andere bewoordingen uit de pen van Waterink: „Een moeder (…) die voortdurend Gods beloften vasthoudt, maar ook verstaat welke eisen daaruit voortvloeien voor haar eigen leven, zal biddend dicht bij de Heere leven. Rondom haar zal iets zijn van de afstraling van de kracht die er in een teer en godvruchtig leven altijd openbaar wordt.” Voor moeders (en vaders) die bij dergelijke uitspraken de moed in de schoenen zinkt; Waterink wijst ook hierop: „De ouders weten waar het Adres is, voor als hen wijsheid ontbreekt.” Dat ouders dat Adres kennen, is voor hem een voorwaarde en moet heel de leer en heel het leven doortrekken. „Godsdienstige opvoeding”, stelt universitair docent historische pedagogiek Marjoke Rietveld-van Wingerden, „was voor Waterink niet een apart gebied, maar moest een integraal onderdeel zijn van de totale opvoeding.” >J. Waterink gelooft stellig in het –liefdevol– uitoefenen van gezag, om kinderen houvast te bieden ”Normatieve pedagogiek” dus: normen en waarden moeten niet in de eerste plaats worden onderwezen, maar worden voorgeleefd. Dat is wat Waterink voorstaat. En die normen en waarden worden niet door een autonoom schepsel bepaald, maar door God gegeven in Zijn Woord. Reden waarom Waterink ook wel als ”beginselpedagoog” wordt getypeerd: zijn beginselen komen van buiten de pedagogiek, namelijk vanuit de Bijbel. Wie met kinderen werkt, moet een relatie met hen hebben, vindt Waterink verder. Marjoke Rietveld-van Wingerden, die een portret van hem schreef in de bundel ”Grote pedagogen in klein bestek”, vertelt dat zijn medewerkers nooit met een psychologisch onderzoek mochten beginnen zolang ze niet eerst met het betrokken kind gelachen hadden. Die onderzoeken werden overigens gedaan in het Psychotechnisch Laboratorium dat Waterink in 1927 oprichtte. Mede vanwege het belang van een echte relatie beschouwt Waterink de moeder als eerste opvoeder, zeker van jonge kinderen. Zij heeft immers de eerste, diepste relatie met het kleintje: „Heel diep in haar ziel heeft moeder elke dag nauw contact met dat kleine leventje dat zich naast haar ontplooit.” Het is haar belangrijkste taak het kind uit de Bijbel te vertellen en te leren bidden. Daar gaat Waterink grondig op in in zijn boek ”Aan moeders hand tot Jezus”, dat eind jaren dertig verschijnt en keer op keer herdrukt en vertaald wordt. En in ”De psychologie van het kind op de lagere school” waagt Waterink in 1950 zelfs te stellen dat „een kind dat niet het goede contact krijgt met de moeder, onverbiddelijk neurotisch wordt.” ## Strafregels Op school moet het individuele kind tot zijn recht komen, daarvan is Waterink overtuigd. Klassikale lessen die uitgaan van de gemiddelde leerling vindt hij maar niets. Strafregels laten schrijven noemt hij zinloos en verspilling van tijd. Liever kiest hij voor schoolblijven, waarbij wel een „rustig, vriendelijk gesprek” moet plaatsvinden. En: „dan moet het zo wezen, dat de gestraften na het strafuur de school verlaten met een gevoel in het hart: Wat ben ik eigenlijk een akelige jongen en wat is die leraar eigenlijk een fijne vent. Want hij had verdriet over mij, maar hij heeft het mij echt vergeven.” Zo moet de pedagogische straf „altijd zijn een middel tot verbetering en moet altijd in zich sluiten de weg tot verzoening. Het einde van de strafmaatregel dient altijd te zijn dat de leraar en leerling elkaar weer vinden”, aldus Waterink. Ook als het om pubers gaat, pleit hij voor een milde benadering. Volwassenen moeten juist die kritische „jonge menschen die zoo ruw doen, met vaste hand voorzichtig en begrijpend ontvangen, omdat ze zelf nog niet vinden wat zij zoo gaarne zouden gevonden hebben.” Voor deze ouders schrijft hij ook het boek ”Hoe vertellen we het de kinderen”, want, zegt hij: „Jij bent het belangrijkste instrument in de seksuele opvoeding.” Vragen afwimpelen met de boodschap dat „kindertjes van de Heere komen”, vindt hij een christelijke opvoeding onwaardig. Juist ook op dit terrein kunnen ouders en leerkrachten bij Waterink terecht met vragen, die hij concreet, praktisch en nuchter beantwoordt. :::inline_tag 1::: ## Onderscheidingen „In zijn tijd was Waterink een gezaghebbende figuur”, stelt Pieter Verhoeven later in het al genoemde artikel. „Behalve dat hij rector magnificus aan de VU was, had hij tal van bijbanen. Men schat in totaal 300.” Dat hij goede connecties heeft met het Koninklijk Huis, steekt Waterink niet onder stoelen of banken. Hij schrijft erover in een biografie over koningin Juliana, ”Onze jonge koningin thuis” (1948), en in ”Onze prins in het publiek en binnenskamers”, over prins Bernard. Waterink wordt gevraagd voor bestuursfuncties en adviesraden. Hij ontvangt eredoctoraten en onderscheidingen en – hij geniet van dat alles. Toch verwatert de belangstelling voor deze pedagoog van naam na zijn emeritaat betrekkelijk snel. Wordt Herman Bavinck (1854-1921) gezien als een van de eersten die over normatieve pedagogiek begon; met Waterink loopt deze stroming alweer zo ongeveer af, om plaats te maken voor de ”geesteswetenschappelijke pedagogiek”: opvoeding die vooral uitgaat van de emotie en wil van het kind. Binnen christelijke kring blijft Waterink een begrip. Zo klinken zijn naam en visie weer als Gerjanne van Lagen, leerkracht en auteur, in 2024 een selectie van zijn opvoedingsideeën en -adviezen publiceert in de bundel ”[Robbedoezen](https://shop.terdege.nl/products/robbedoezen)”. De achterflap meldt: „Het verraste haar dat deze adviezen van bijna honderd jaar oud zó verfrissend waren: een verademing om te lezen.” :::kader 1:::

Pedagogiek vanuit de Bijbel met prof. dr. Jan Waterink

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Pedagogiek vanuit de Bijbel met prof. dr. Jan Waterink

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram