„Als wij onbezield zijn, zijn we vervangbaar door AI”

### _Hoe bezint de gereformeerde gezindte zich op kunstmatige intelligentie? Wat valt u op?_ **Van Vlastuin:** „Toen ik het interview met Piet Murre las, viel mij op dat de Driestar er heel progressief in staat. Ik dacht: laat ik eens kijken naar het AI-protocol van de Vrije Universiteit. De VU is veel terughoudender. Wel wil de universiteit de AI-geletterdheid bevorderen. Als studenten en docenten moeten we weten wat er gaande is. Maar werkstukken of scripties maken met AI is not done. Je mag er inspiratie aan ontlenen, maar je mag er niet frauduleus mee omgaan. Persoonlijk sta ik er super-, superkritisch in. Tegelijk moet je wel in AI participeren, daarin geef ik Murre gelijk.” **Le Comte:** „Wat mij opvalt, is dat we vrij instrumenteel kijken naar AI. Die wordt gezien als de volgende digitale ontwikkeling. Ook op hogescholen en elders in het onderwijs hoor je vooral: werkt AI of niet? :::author_streamer 1::: Zelf onderscheid ik bij de bezinning drie lagen. De eerste: AI als levensbeschouwing. Denkers en ontwikkelaars zoals Alan Turing waren er halverwege de vorige eeuw al mee bezig: hebben computers een geest? Toen al dacht men na over evolutie en transhumanisme (stroming die de grenzen van het menselijke bestaan wil doorbreken, red.). Dat is de diepere laag. Daarnaast is AI een groot sociaaleconomisch systeem. Een combinatie van big data, internet, de cloud, de macht van de techreuzen. Er worden honderden miljarden in gestoken. In de derde plaats onderscheid ik AI als wetenschap en als technologie, de producten die we wel of niet gaan gebruiken.” :::kader 1::: **Van Vlastuin:** „Mijn lijstje van kritische argumenten begint basaal, bij het milieu. AI is water- en energieverslindend. Punt twee: Op vakantie in Denemarken vroeg ik AI naar de plaats van het graf van Kierkegaard. Ik werd misleid, mijn gezin lachte me uit. AI is niet geïnteresseerd in waarheid. Het derde: techniek wordt een doel in zich. Wij staan ten dienste aan AI. De techniek is alomvattend, krijgt controle over ons. Zij wordt een soort afgod, een Moloch. En het vierde, misschien wel diepste: de ziel, de transcendentie, het hart ontbreekt. De verticale relatie gaat eruit. Wat doet dat met je wereldbeeld, je mensbeeld? We gaan machinaal denken over de mens en de hele werkelijkheid. We zitten nu al in een zingevingscrisis, zoals Jonathan Haidt beschrijft. Ik denk dat de AI-cultuur dit spirituele vacuüm nog zal kwadrateren.” :::author_streamer 2::: **Le Comte:** „Als je zegt: AI is niet geïnteresseerd in…, dan zet je al een stap. Dan zeg je: AI is een ander, een persoon tegen wie we praten. Het mensvormige denken over technologie is heel sterk aanwezig in de wereld van AI. We staan voor fundamentele vragen: wat maakt je mens? Wat is kennis, intelligentie, bewustzijn, wat is het als kinderen en jongeren leren? De levensvisie achter AI is materialistisch: alleen wat we kunnen meten, wordt gebruikt. Dat is een reductie: alles wat er in deze wereld zit, platslaan tot getallen.” :::inline_article 1::: ### _Welk gezichtspunt uit de eerdere drie afleveringen van deze serie sprak u aan of zette u aan het denken?_ **Le Comte:** „Koos-jan de Jager kijkt naar AI met de ogen van een journalist. Als een beginnende journalist gaat bouwen op wat AI voorschotelt, in welke valkuilen belandt hij dan? En, als je helemaal wordt opgevoed met AI, ontwikkel je nog wel de kritische vermogens om de stappen in de waarheidsvinding überhaupt te maken? Ik denk dat De Jager het goed ziet, dat als we ons afhankelijk maken van ChatGPT, we onszelf afhankelijk maken van een machine. Met daarachter een technologiebedrijf met eigen belangen, waarden en normen.” :::author_streamer 3::: **Van Vlastuin:** „Ik vond een mooie uitspraak van De Jager dat iets wat stuntelig uit het hart komt, meer waard is dan iets wat perfect uit AI komt. Kijk, als wij alleen maar productie moeten leveren en goede scripties moeten schrijven, dan kun je met AI een prachtig resultaat tevoorschijn toveren. Maar je eigen karakter en persoonlijkheid worden dan niet gevormd, en je maakt je niets eigen. Als je zelf een artikel schrijft, kost dat bloed, zweet en tranen. Maar daardoor leer je wel iets, je ontwikkelt je intuïtie en je krijgt daardoor verbinding met de werkelijkheid. Die connectie met de werkelijkheid voedt de ziel van de mens. Met zijn ziel staat hij in relatie met de schepping en de Schepper. Dat roept verwondering op: hoe de goedheid van God verspreid is op al Zijn werken en dat de ganse aarde van Zijn heerlijkheid vol is. En zulke geestelijke noties, die antennes krijg je niet als je alleen AI informatie laat leveren.” :::inline_article 2::: **Le Comte:** „Er zitten twee kanten aan. Het ene is: als kinderen en jongeren hun mogelijkheden niet meer ontwikkelen, kunnen ze straks geen boek van honderd pagina’s meer lezen. Alles moet dan in hapklare blokjes worden voorgekauwd. Tegelijkertijd moeten ze ook digitaal geletterd worden en wegwijs worden in deze technologische wereld. Voor beide zie ik een taak voor het onderwijs liggen.” :::kader 2::: **Van Vlastuin:** „Je wilt dus beide wegen bewandelen?” **Le Comte:** „Ja, je hoeft niet te kiezen. Je leert digitale vaardigheden en daarnaast volg je vakken waarin AI niet of minimaal is toegestaan. Volgens mij zit Piet Murre ook op die lijn.” ### _Hoe laat die benadering zich verbinden met een christelijk mensbeeld?_ **Le Comte:** „Dat is de vraag. Sociale media hebben we geaccepteerd, maar hebben we wel nagedacht over wat dat dan doet met mensen?” **Van Vlastuin:** „Zijn de diepste achtergronden van AI wel besproken? Ik denk het niet. Ik lees dat Piet Murre er vrij nuchter in staat, en Aart Nederveen wat ambivalenter; hij ziet dat AI superhandig kan zijn. Je vraagt iets aan AI en je hebt in één keer het antwoord en het overzicht. De huisarts kan aan AI veel sneller, effectiever en betrouwbaarder een diagnose vragen. Maar Nederveen ziet ook de nadelen. Koos-jan de Jager is het meest bezig met vragen rond menselijkheid van AI. Maar het diepere plaatje –van wereldbeeld, mensbeeld en machinebeeld, al die dingen– is in alle drie de interviews niet genoemd.” :::inline_article 3::: **Le Comte:** „Toch denk ik dat Nederveen wel een duidelijk beeld heeft geschetst van de spanning die ontstaat wanneer AI in een medisch team de rol van expert gaat spelen. Hoe gaat AI de relatie tussen een hulpverlener en een cliënt veranderen? En wat doet het met een arts als AI de diagnose gaat stellen?” ### _Geldt voor AI dat de mens uit de schepping oproept wat God er als mogelijkheid in heeft gelegd, zoals Piet Murre betoogt?_ **Van Vlastuin:** „Ik zou inderdaad zeggen dat deze mogelijkheden in de schepping liggen. Dat alleen al geeft verwondering. Wat is er nog meer dat wij nu nog niet zien? Met veel moeite ontsluiten wij maar een tipje ervan. Dat is de ene kant. Maar, zoals Calvijn zei, het hart is een fabriek van afgoden. Wat in zichzelf goed is, maken wij tot een afgod. Ik denk aan Jabal, Jubal en Tubal-Kaïn. In de prille schepping gaf God muzikaliteit, gaf Hij het ijzer, koper, de veehouderij, ambachtelijkheid, wetenschap. Het is kenmerkend dat dit in de lijn van Kaïn staat. Ik denk niet dat je kunt zeggen dat het absoluut wordt afgekeurd. Wel dat de van God vervreemde mens zijn bestemming zoekt in de techniek, in de stad van deze wereld. Bij AI lijkt het onvermijdelijk dat we onderdeel worden van de vertechnisering, van het technische monster.” **Le Comte:** „Bij een denker zoals Jacques Ellul zie ik een negatievere houding ten opzichte van het technologische systeem. Hoewel ik een techneut ben, moet ik zeggen dat ik in zijn lijn meedenk. God zegt: laat Ons mensen maken. Met AI willen sommigen ook mensen maken, betere mensen. Dat is de lijn van het transhumanisme, cyborgs en verdergaande ontwikkelingen die de mens fuseren met technologie of vervangen door technologie. Een heel evolutionair denken. Ik heb het vermoeden dat daarachter zit: wij willen het beter doen dan God.” **Van Vlastuin:** „Ik zou niet zeggen dat dit bewust gebeurt, dan krijg je bijna een complottheorie. Zit het niet meer in de ‘ziel’ van het gemechaniseerde wereldbeeld? Wij zitten in dat systeem.” **Le Comte:** „De mensen die hiermee bezig zijn, zijn heel optimistisch over de mogelijkheden van AI. Ze zien het duidelijk als oplossing voor problemen, neem Elon Musk. Alle grote techspelers zitten op de lijn van transhumanisme en superintelligentie. Ze zijn dit welbewust aan het realiseren.” **Van Vlastuin:** „Dat is de mentaliteit van de torenbouw van Babel: laat ons een toren bouwen die tot in de hemel reikt.” **Le Comte:** „Wij hebben creatieve gaven gekregen van God, maar op een bepaald moment is de geest uit de fles. Het is niet zo dat ik technologie afschrijf, er worden ook goede keuzes gemaakt. Maar als een technologie eenmaal is ontwikkeld, zoals AI nu, kun je niet meer terug. En dan heb ik het nog niet eens over toepassingen zoals autonome wapens. Wij mensen zijn fundamenteel onmachtig en onwillig om de keuzes te maken die goed voor ons zijn.” ### _Volgens Aart Nederveen versterkt AI het materialistische en reductionistische denken over het leven. Wat is een christelijk alternatief?_ **Van Vlastuin:** „Een mens is meer dan een optelsom van algoritmes, data en materie. In een Bijbels wereldbeeld gaat het ook over de ziel, de wil, verantwoordelijkheid en moraliteit. Het gaat over betekenis, verlangen en liefde. Daarom moeten we als tegenwicht in onderwijs en opvoeding het Bijbelse mensbeeld nog meer uitwerken en concretiseren.” :::author_streamer 4::: **Le Comte:** „Ik vind het lastig een grens te trekken wanneer het denken niet meer reductionistisch zou zijn. Neem de nieuwste iPhone. Die kan 30.000 puntjes op je gezicht scannen. Zo’n grid wordt over je gezicht gelegd om de emotie die naar buiten komt, vast te leggen. AI kan op basis van emotieherkenning in gezichten en in gesproken of geschreven tekst heel goed bepalen wat je gemoedsgesteldheid is, Wim. Wij als mensen doen deels hetzelfde. Het verschil is dat wij ons bewust zijn dat achter jouw emotie een mens zit. AI ziet dat niet, maar reduceert jou tot nummertjes die door een computer worden verwerkt.” **Van Vlastuin:** „Nu noem je een interessant aspect van AI.” **Le Comte:** „Het punt is of het christelijk is om een mens te reduceren tot getalletjes. We hebben essentiële begrippen als bewustzijn, ziel en persoon eigenlijk nog slecht gedefinieerd. In de reductionistische neuroscience-beweging wordt daartoe een poging gedaan.” :::inline_article 4::: **Van Vlastuin:** „En het aangrijpende is natuurlijk dat in die kringen wordt gediscussieerd hoe we kunnen komen tot kunstmatig bewustzijn, terwijl we zelf niet eens weten hoe we dingen ervaren.” **Le Comte:** „ Daarbij veranderen ze de taal zelf: ze geven andere betekenissen aan woorden. Dat vind ik een zorgelijke ontwikkeling. Neem het begrip ”rational agent”, rationele entiteit. Wat is rationeel? Dat wordt zo gedefinieerd dat je daarmee naar het grote publiek de indruk wekt dat AI een persoon is, met intelligentie en een bewustzijn. Met taal kun je definities veranderen, om dingen aannemelijk te maken en de gedachten daarover te manipuleren.” :::kader 3::: ### _6. Wat is een goede grondhouding ten aanzien van de gevaren en mogelijkheden van AI?_ **Van Vlastuin:** „We moeten ons superbewust zijn van de dingen die nu gebeuren, om die geestelijk te duiden. Welk wereldbeeld, welk mensbeeld zit erachter? Wat doet die mechanisering van de mens, dat materialistische wereldbeeld met ons? Het criterium is: gebruiken wij de techniek of gebruikt de techniek ons?” **Le Comte:** „Ik zou het zelf linken aan Bijbelse noties over mensbeeld en relatie. Hebben wij doordacht hoe de Bijbel spreekt over relatie? Hoe Jezus relaties bouwt en hoe Hij ook de relatie tussen God en mens wil herstellen. Maar ook de relatie tussen volk en mens, mens en medemens, en mens en leefomgeving. En ik denk dat we daar heel veel aandacht aan moeten besteden in het onderwijs. Ook is het de vraag hoe we vreemdelingschap concreet vorm kunnen geven in een wereld vol dynamiek en techniek. Wat betekent vreemdelingschap? Is dat alleen ’s zondags onze belijdenis en de rest van de week niet?” **Van Vlastuin:** „En wat betekent het dat wij beeld Gods zijn? Wij zijn geen dier, maar het beeld van God. AI heeft de belofte dat het de wereld beter maakt. Maar die leugen wordt vanuit het christelijk perspectief krachtig weersproken. De wereld wordt alleen beter via de herschepping van de mens en de ultieme herschepping van de hemel en de aarde. Wat is dan hier onze roeping? Tegen Adam wordt gezegd: Zorg voor de hele schepping. Na de zondeval wordt het een beheersen van de schepping.” :::author_streamer 5::: **Le Comte:** „Ja, uitbuiten in plaats van dienen. Techniek heeft in zich dat het de schepping onder controle wil krijgen.” **Van Vlastuin:** „Het burgerschap van een christen is niet van deze aarde. Het hier en nu vraagt altijd om sneller, beter en goedkoper. Het geestelijk leven heeft iets van: we hebben genoeg; genoeg aan God. Augustinus zegt: „De oude mens gebruikt God om de aarde te genieten. En de nieuwe mens gebruikt de aarde om God te genieten.” Waar ligt ons hart?” _**Dat onder controle brengen van de schepping heeft ook te maken met het tot object maken van dingen.**_ **Van Vlastuin:** „Ja, precies, objectiveren. Terwijl je ermee in relatie moet staan.” **Le Comte:** „Ik denk dat de objectivering een kenmerk is van moderniteit. Dat leidt tot de mechanisering van het wereldbeeld. Als je het baby’tje in de moederschoot objectiveert, wordt het een ding, en dan kun je abortus plegen. Als een psycholoog de ziel gaat objectiveren, kan hij hem ook repareren. Tegelijk moeten we ziel en lichaam niet uit elkaar trekken alsof de ziel een ”ghost in the machine” is, een geest in een lichamelijke machine. Lichaam en ziel zijn een twee-eenheid. Daartegenover maken transhumanisten van de ziel een materiële substantie die ze kunnen uploaden in een computer.” **Van Vlastuin:** „Het transhumanisme reduceert het lichaam tot moleculen en het brein tot een voortbrengsel van zenuwsignalen. Wij zijn dan ons brein en dus helemaal gedetermineerd. Van de weeromstuit zijn christenen erbij bepaald dat het lichaam er ook helemaal bij hoort. Het lichaam maakt ook deel uit van je identiteit. Christus verlost ziel én lichaam. De ziel is wel waarmee het contact met God plaatsvindt. Waar de Geest werkt. Waar de gemeenschap met Christus is. Wanneer alles wordt geobjectiveerd, mogen wij krachtig opkomen voor het transcendente karakter van de ziel.” **Le Comte:** „Kijk naar een schilderij van Rembrandt. Het gevoel dat je daarbij hebt, is niet makkelijk onder woorden te brengen. En dat is, denk ik, waar de essentie van menselijkheid zit. Je kunt de pixels van de Rembrandt prima omzetten in enen en nullen. Maar ervaar ik dan nog wat de schilder uitdrukt met het beeld van de verloren zoon die bij zijn vader komt?” **Van Vlastuin:** „Nee, dat is transcendentie. Mysterie. Van de ziel, zou ik zeggen. :::author_streamer 6::: Het is treffend dat sociaal psycholoog Jonathan Haidt, die zelf atheïst is, zegt dat we leven in een spiritueel vacuüm, in een wereldwijde zingevingscrisis. AI gaat die problemen niet oplossen, wat de grote techbedrijven ook beloven.” **Le Comte:** „AI heeft geen flauw benul van een zingevingsvraag.” **Van Vlastuin:** „Ik heb weleens de hoop gehad dat dit een ingang zou kunnen zijn voor het christelijke geloof. Maar het gevaar is reëel dat AI een opmaat is naar een weg van zelfverlossing, die naast de verlossing van Jezus Christus staat. Om dit Bijbels te duiden, is lastig; maar je ziet iets van de contouren van de antichrist opdoemen. Er zit iets antichristelijks in, iets wat een afgodische kracht heeft. Ik ben ervan overtuigd dat de Bijbelse waarheden net zo actueel zijn als 2000 jaar geleden. Er is geen cultuur of ontwikkeling waar het christelijke geloof geen antwoorden op heeft. Maar we moeten ze wellicht formuleren in een soort belijdenis voor onze tijd; hoe moeten wij ons verhouden tot deze wereld.”

„Als wij onbezield zijn, zijn we vervangbaar door AI”

Lees meer

„AI is niet meer weg te denken uit het onderwijs”

Door AI zal het denken over de mens als machine worden versneld, verwacht prof. Aart Nederveen

Koos-jan de Jager over AI en journalistiek: „Weet wat je loslaat”

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

„Als wij onbezield zijn, zijn we vervangbaar door AI”

Lees meer

„AI is niet meer weg te denken uit het onderwijs”

Door AI zal het denken over de mens als machine worden versneld, verwacht prof. Aart Nederveen

Koos-jan de Jager over AI en journalistiek: „Weet wat je loslaat”

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram