Door AI zal het denken over de mens als machine worden versneld, verwacht prof. Aart Nederveen

Voor patiënten van het platteland gaat het VU medisch centrum de menselijke maat te boven. Toch vonden de bestuurders het nog te klein. Daarom fuseerde de kolos met het Academisch Medisch Centrum tot het Amsterdam UMC. Een van de gevolgen is dat Aart Nederveen, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, tegenwoordig minstens een dag in de week in het pand van het VUmc doorbrengt. Als hoogleraar toegepaste MR-fysica en klinisch fysicus bij de afdeling Radiologie en Nucleaire Geneeskunde houdt Nederveen zich bezig met de ontwikkeling van nieuwe en de verbetering van bestaande beeldvormingstechnieken, waaronder magnetic resonance imaging (MRI). Deze technieken veroorzaakten ooit een revolutie in de medische diagnostiek. Internisten en chirurgen kunnen sindsdien het menselijk lichaam zonder operatieve ingreep vanbinnen bekijken, driedimensionaal. Door kunstmatige intelligentie binnen afzienbare tijd nog sneller en beter. ## Lichtkast Bij het aantreden van de fysicus in de ziekenhuiswereld, vijfentwintig jaar geleden, was de digitalisering van de afdeling radiologie nog gaande. „Vroeger werden röntgenfoto’s afgedrukt op een film. Om ze te kunnen bekijken, moest je ze in een lichtkast steken. Daarna werden ze opgeborgen in archiefmappen. Die archivering vroeg een hele organisatie en moest met grote nauwkeurigheid plaatsvinden, om foto’s snel te kunnen vinden en verwisseling te voorkomen.” De digitalisering maakte het mogelijk de foto’s op ieder willekeurig moment en elke mogelijke plaats op een scherm tevoorschijn te roepen. „Dat ervoer men als een spectaculaire verandering en dat was het ook. Het is voor mij de vraag of de transitie door AI dezelfde impact zal hebben.” Die laatste ontwikkeling gaat gepaard met een perfectionering van de computer tomografie (CT) en MRI, waardoor de beelden scherper en nauwkeuriger worden. In zijn inaugurele rede in 2018 relativeerde Nederveen de betekenis van MRI-beelden, om absoluut geloof in de waarde ervan wat te temperen. „Met een MRI-scanner kun je veel zien in het lichaam, maar je ziet niet wat je niet ziet. In zo’n scanner wordt door de combinatie van een sterk magneetveld en een hoogfrequent elektromagnetisch veld een stroom opgewekt in een koperen draad in de buurt van het lichaam. Die stroom kun je omzetten in een signaal en dat signaal na heel veel wiskundige stappen in een plaatje. Reconstructie, wordt dat genoemd.” ## Wasmachine Dankzij kunstmatige intelligentie kan het reconstructieproces worden verbeterd en versneld. Nederveen is vooral positief over de versnelling. In tegenstelling tot een CT-scan vraagt een MRI-scan nu veel tijd, en dat in een buis waarin de patiënt zich door de klop- en hamergeluiden in een timmerloods waant. „Het is prettig als je zo’n onderzoek kunt verkorten. Om het simpel uit te leggen: nu moeten we voor een goed MRI-beeld als het ware alle pixels invullen. Met AI hoef je maar 10 procent ervan te meten. Nadat de patiënt al van tafel is, wordt het plaatje compleet gemaakt.” :::inline_image 1::: Het is voor de Amsterdamse hoogleraar de vraag of het werkelijk de beoogde tijdwinst gaat opleveren. „De praktijk leert dat verbetering van technieken altijd tot een breder gebruik leidt. Dat zou ook hier weleens het geval kunnen zijn. Zo’n MRI-scanner is een soort wasmachine met allerlei programma’s. Dankzij AI kun je nog meer programma’s achter elkaar draaien, waarmee je nóg meer te weten komt over het lichaam. Daarmee verdampt de tijdwinst. Radiologen hebben extra tijd nodig om alle beelden te bekijken, waardoor de zorg verder verstopt raakt. De wachtlijsten voor een MRI-scan zijn nu al lang.” ## Complexe operatie Pleitbezorgers van de ontwikkeling van AI verwachten dat de beoordeling van de beelden voor een groot deel kan worden overgenomen door kunstmatige intelligentie. Ze vergeten volgens Nederveen dat elke nieuwe technologie bijbehorende problemen genereert. „Om die te verhelpen of te voorkomen, heb je steeds meer ICT-experts nodig. Dat is een nieuwe beroepsgroep in het ziekenhuis geworden, waar we nog niet goed mee kunnen omgaan.” Een hoofdstuk apart is de opslag van alle beelden. „Dat lukt op een gegeven moment niet meer in het ziekenhuis. Dan zul je van een extern datacenter gebruik moeten maken, maar daar moet je wel goed over nadenken. Denk aan de bescherming van de privacy van patiënten. Is die wel gewaarborgd op die plek? Denk ook aan de enorme hoeveelheden energie en water die deze datacentra opslurpen en het gebruik van zeldzame metalen voor de productie van alle rekenprocessoren en chips.” :::author_streamer 1::: Daar komt bij dat zowel het digitale archiefsysteem als de verbinding ernaartoe feilloos dient te werken. „Wijzigingen in het verslag van een radioloog moeten goed worden opgeslagen. Collega’s die op dat moment naar hetzelfde beeld kijken, moeten de wijzigingen meteen kunnen zien. Dat is een complexe operatie. Iedereen wil nieuwe AI-pakketten, maar waar gaan we dat van betalen? De belofte dat nieuwe technologie op termijn mensen uitspaart, wordt keer op keer gelogenstraft. Er zullen banen overbodig worden, maar er komen nieuwe voor in de plaats.” ## Beperkt Belangrijk is voor Nederveen dat specialisten aan de voorzijde van al het diagnostisch onderzoek grondig nadenken. „Een Italiaanse radioloog vertelde dat hij ’s morgens vroeg alle MRI-aanvragen doorleest met de dossiers van de patiënten erbij. Op basis daarvan bedenkt hij welk type scan nodig is om de door de arts gestelde vraag te kunnen beantwoorden. Er wordt vaak meer gescand dan nodig is. Alleen sneller scannen door gebruik te maken van AI is dus maar een deel van het verhaal.” Ondanks zijn reserves ten opzichte van kunstmatige intelligentie is de fysicus ervan overtuigd dat alle sectoren in de samenleving ermee te maken gaan krijgen. „AI valt niet meer weg te denken uit de samenleving en heeft onmiskenbaar positieve elementen. Daar moeten we gebruik van maken.” Toch weet hij zich vooral gevormd door de colleges van de christelijke cultuurfilosoof prof. dr. ir. Egbert Schuurman, die de schaduwzijden van techniek voor het voetlicht bracht. „Dat sloot wel aan bij mij als jongen uit de polder van de Alblasserwaard, opgegroeid met een bevindelijke scepsis ten aanzien van wetenschap. Dat maakt me nog steeds enigszins tot een vreemdeling in mijn vakgebied. Ik gá voor het natuurwetenschappelijk onderzoek en doe mijn werk met passie, tegelijk zie ik het betrekkelijke en beperkte ervan.” ## Reductie Dat beperkte ligt voor de Amsterdamse hoogleraar met name in het feit dat de natuurwetenschap slechts een deel van de werkelijkheid toont. Kunstmatige intelligente zal naar zijn overtuiging het materialistische en reductionistische denken over het menselijk leven en het menselijk lichaam intensiveren. „In het moderne medisch-wetenschappelijke paradigma wordt alles biologisch verklaard. We zijn ons lichaam als een object gaan beschouwen, een veredelde machine. Dat geeft vooruitgang, maar zorgt ook voor blikvernauwing. Die wordt versterkt door de moderne medische instrumenten, zoals MRI-scanners. Ze doen je op een puur technische manier kijken, alsof mensen stokken en blokken zijn, om een bekende term te gebruiken. Een heel functionele benadering.” :::author_streamer 2::: Zelf pleit hij voor een holistische benadering, die recht doet aan de mens als een eenheid van lichaam, ziel en geest. „Daarin ligt de kracht van meer integratieve geneeswijzen. In de reguliere geneeskunde wordt alles wat technisch mogelijk is uit de kast gehaald, zelfs in de terminale fase. Dat beïnvloedt ook de patiënten. „We hebben alles gedaan wat kon”, is een bekende uitspraak in het nieuwe stervensritueel. Zelfs in de kerk wordt die houding bevorderd. De Bijbelse taal over gezondheid, ziekte en sterven verdween naar de achtergrond. In plaats daarvan gingen we spreken over de middelen die nog mogen worden aangewend en over de handen van de doktoren. We menen geestelijk te zijn, maar denken materialistisch. Dat geeft een rare gespletenheid.” ## Wonderen Voor Nederveen is AI een bruikbaar hulpmiddel om vast te stellen wat er bij een patiënt lichamelijk loos is op dat moment. Niet minder, maar ook niet meer. „Het is een momentopname. Nog belangrijker, die patiënt is geen zelfstandig object, maar staat in een bredere context, zichtbaar en onzichtbaar. Iemand die mij bijzonder aansprak was Hans Moolenburgh, ooit de huisarts van Corrie ten Boom. Een regulier opgeleide arts, maar hij sprak ook onbekommerd over engelen en wonderen. Dan begrijp je wat het betekent om als christen arts te zijn.” :::inline_image 2::: De voorspelling van Microsoft-oprichter Bill Gates dat AI binnen tien jaar beter diagnosticeert dan artsen, acht de fysicus reëel. „Wanneer je een mens als een puur biologisch organisme ziet, zul je er vanzelf zo veel mogelijk gebruik van gaan maken. Geloof je dat een mens meer is dan wat je met scanners en andere onderzoeken kunt vaststellen, dan schiet deze werkwijze tekort. Zeker christenen zouden dat moeten weten. Geloven we nog in de kracht van het gebed, om maar wat te noemen. Of de invloed van meditatie. Je verliest heel veel als je de mens ziet als een verzameling van cellen, organen en hormonen die met elkaar in wisselwerking zijn.” ## Onderzoeker In zijn werk als onderzoeker maakt Nederveen dankbaar gebruik van AI. „Je kunt daarmee heel snel zicht krijgen op alle relevante wetenschappelijke literatuur op je vakgebied en op basis daarvan nieuw onderzoek initiëren. Je kunt AI ook een hypothese voorleggen. Ik heb dit idee, zou het kunnen werken? Is hier al eerder onderzoek naar verricht? Geef me literatuur die me bij het uitwerken van dit idee kan helpen? Dat werkt veel sneller dan wanneer je zelf op het internet gaat zoeken. Belangrijk is wel dat je al de nodige kennis van het betreffende terrein hebt opgedaan, zodat je kunt beoordelen of de aangereikte informatie valide is.” Een interessante vraag is voor de Amsterdamse hoogleraar hoe toekomstige wetenschappers, die opgroeien met kunstmatige intelligentie, zich zullen ontwikkelen. „Mijn generatie heeft een dosis kennis opgebouwd zonder gebruik te maken van instrumenten als ChatGPT. Daardoor ben je in staat om de aangeleverde informatie te checken. Hoe gaan de huidige wetenschappers in opleiding dat doen? Fungeert AI ook bij hen als een assistent of worden zij een volgeling van AI? Dat valt nu moeilijk te voorspellen. Er ligt in ieder geval een reëel risico.” ## Smartwatch De gewone burgers zullen steeds vaker uitgerust zijn met een sporthorloge, smartwatch of soortgelijke apparaten die constant informatie over hun gezondheid verschaffen. Gekoppeld aan AI, die op basis van de meetresultaten voorspellingen geeft. „Als je ’s morgens wat pips opstaat, krijg je mogelijk de melding dat je halverwege de middag koorts zult krijgen. Wat moet je daarmee? Ik geef hiermee niet meteen een waardeoordeel, maar mensen moeten wel beseffen wat de impact van dergelijke technologieën is. Veel meer dan nu zullen we onszelf verantwoordelijk voelen voor onze gezondheid en het perfect functioneren van ons lichaam. Willen we dat?” :::author_streamer 3::: De Amsterdamse hoogleraar waagt zich niet aan uitspraken over de stand van zaken in 2035. „Ontwikkelingen in de technologie zijn onvoorspelbaar. Neem de Concorde, het supersonische passagiersvliegtuig dat een snelheid van boven de tweeduizend kilometer haalde. Allemaal mooi, maar het maakte een enorme herrie en was wel érg duur. Google Glass, een draagbare computer in de vorm van een bril, is het evenmin geworden. Verwerft AI wel een blijvende plaats, of worden de bezwaren op een gegeven moment groter dan de voordelen? De tijd zal het leren.” :::kader 1::: :::kader 2:::

Door AI zal het denken over de mens als machine worden versneld, verwacht prof. Aart Nederveen

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege
op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Door AI zal het denken over de mens als machine worden versneld, verwacht prof. Aart Nederveen

Ontvang onze nieuwsbrief

Meer over

Impressie van Terdege op Instagram

Thema's

Meer Terdege

Over Terdege

Service & contact

Volg ons

Impressie van Terdege
op Instagram